Echte verandering wordt niet van bovenaf opgelegd, maar groeit van onderop. Die gedachte wordt steeds gangbaarder binnen de overheid. Geen blauwdrukken en top-down sturing van bovenaf, maar (burger)initiatieven van onderop faciliteren. Een mooi voorbeeld van deze nieuwe manier van werken is het Zorgpact, een initiatief van het kabinet om regionale samenwerkingen in zorg en welzijn te versterken. Als leden van het ondersteuningsteam Zorgpact doen wij veel ervaring op met deze inspirerende werkwijze. We ontdekken nieuwe kansen, zien welk effect het heeft bij de partijen in het veld en lopen soms ook tegen onverwachte uitdagingen aan. Wij willen deze ervaringen graag delen, om zo de dialoog over verschillende manieren van werken binnen de overheid te verrijken. De komende periode zullen we jullie via platform O daarom meenemen in onze ervaringen!
Maar eerst nog wat meer over het Zorgpact: onder de noemer van het Zorgpact werken lokale overheden (gemeenten, provincies), onderwijsinstellingen en zorginstellingen op regionaal niveau samen aan een gemeenschappelijk doel. Dat doel is betere zorg voor iedereen door goed opgeleide en kundige zorgprofessionals, nu en in de toekomst.
‘Onder de noemer van het Zorgpact werken lokale overheden, onderwijsinstellingen en zorginstellingen op regionaal niveau samen’
Dat deze regionale partijen met elkaar samenwerken is niet nieuw; in veel gevallen is er al jaren sprake van samenwerking. Wat wel nieuw is, is dat er vanuit de landelijke overheid wordt gekeken wat die samenwerkingen nodig hebben om stappen vooruit te zetten, zonder dat daar landelijke doelstellingen aan zijn gekoppeld. We zullen dit hieronder nog wat verder toelichten. In de zorg en welzijn volgen ontwikkelingen elkaar in rap tempo op. Om hierop in te kunnen spelen moeten zorgprofessionals meebewegen met deze ontwikkelingen door te blijven leren, zodat iedereen de best mogelijke zorg krijgt. Daarvoor zijn samenwerkingen nodig tussen zorgaanbieders, onderwijsinstellingen en lokale overheden. Het Zorgpact fungeert als aanjager voor samenwerking tussen deze partijen.
Het Zorgpact stimuleert een gezamenlijke aanpak via regionale zorgpacten (actieagenda’s vanuit de gouden driehoek), deelt goede voorbeelden van samenwerkingen die al resultaat hebben geboekt via de Kopgroep, signaleert belemmeringen voor goede samenwerking en kijkt naar ruimte in de regels, helpt de regio’s reflecteren op de samenwerking via de Volgspot (een gestructureerde dialoog om het lerend vermogen te versterken) en diept urgente onderwerpen uit in regio-overstijgende thema’s. Met deze manier van werken ligt het eigenaarschap voor de regionale ontwikkeling in de regio’s zelf. Zij zijn aan zet; het Zorgpact faciliteert en stimuleert de regio’s in die ontwikkeling door vraaggericht en op maat ondersteuning te bieden.
Hoe?
Doekle Terpstra is door het kabinet gevraagd als aanjager van het Zorgpact op te treden. Samen met een klein ondersteuningsteam zoekt hij de samenwerking met alle regio’s in het land. Dat ondersteuningsteam bestaat uit beleidsmedewerkers van verschillende departementen (VWS, OCW, SZW) en medewerkers van PBT (Platform Bèta Techniek). Een bijzondere samenwerking, want het komt niet vaak voor dat er in een project een team wordt gevormd van verschillende departementen én waarin beleid en praktijk verenigd zijn.
We hebben er hierboven al even aan gerefereerd: er zijn voor het Zorgpact geen landelijke doelstellingen geformuleerd. D.w.z. dat er vooraf geen meetbare outputdoelstellingen of prestatie-indicatoren zijn bepaald waar regio’s aan moeten voldoen. Bovendien is er in het kader van het Zorgpact geen subsidie, die als stimulans voor deelname door regionale partijen wordt gehanteerd.
Er is ‘slechts’ het gemeenschappelijke doel (betere zorg voor iedereen door goed opgeleide en kundige zorgprofessionals, nu en in de toekomst). Voor het realiseren van dat doel bestaat niet één oplossing; er zijn meerdere routes naar succes. De regio bepaalt zijn eigen doelstellingen, en kijkt naar wat er in de regionale context nodig is om tot beter toegeruste zorgprofessionals te komen. Bij die regionale doelen en aanpak sluit het Zorgpact aan om te ondersteunen.
Waar het in feite dus op neer komt is dit: iedereen die zich wil aansluiten bij de Zorgpactbeweging is van harte welkom. Maar deze coalition of the willing is natuurlijk niet geheel vrijblijvend: we vragen regio’s wel actief aan hun doelen te werken en stappen te zetten in de samenwerking om resultaten te bereiken. Maar zonder carrot and stick-benadering is dat wel een uitdaging voor alle betrokkenen.
‘Deze coalition of the willing is niet vrijblijvend’
Deze werkwijze gaat over het investeren in lerende gemeenschappen. Lerende gemeenschappen die de grenzen van individuele organisaties overstijgen. De aanpak die we hanteren zoals hierboven beschreven is gericht op het faciliteren van dit leerproces. Dit vraagt ook andere vaardigheden van de medewerkers van het Zorgpact, zoals het delen van inzichten over ‘wat werkt’, het verspreiden van goede voorbeelden, in kunnen leven in regionale contexten, een sterk verhaal hebben, enthousiasmeren en slimme verbindingen kunnen leggen en het organiseren of leiden van reflectiegesprekken.
Sprong
Omdat de werkwijze van het Zorgpact relatief nieuw is, doen we ontzettend veel ervaringen op over wat wel en niet werkt. Deze manier van werken leidt tot successen maar stelt ons ook voor dilemma’s. Successen zijn er bijvoorbeeld rondom de aanpak van ruimte in de regels. Het realiseren van impact is een uitdagend vraagstuk: hoe kom je in een bottom-up aanpak tot resultaten en welke resultaten streven we na als we geen landelijke doelstellingen hebben? Bovendien: leren gaat met vallen en opstaan, en is geen lineair proces. Soms loopt een samenwerking vast voordat er weer een sprong gemaakt kan worden. Wanneer ga je door en wanneer houd je ermee op? Daarnaast bied de samenwerking in een interdepartementaal projectteam en de verschillende belangen daarin zowel kansen als uitdagingen.
Aan elk van deze punten zouden we wel een aparte blog kunnen wijden. En dat gaan we ook doen! De komende weken zullen we een aantal specifieke aspecten van de werkwijze van het Zorgpact verder uitdiepen, zoals het behalen van resultaten, ruimte in de regels als tweezijdig beleidsinstrument en interdepartementale samenwerking. We zullen in elke blog ingaan op de kansen, de uitdagingen en hoe we omgaan met dilemma’s. Leest u mee? We horen graag of u zaken herkent (of juist helemaal niet), of u nog tips/suggesties heeft voor onze manier van werken en of dit nu in de buurt komt van een nieuwe manier van werken vanuit de overheid.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Jamie Tio, senior projectleider bij Platform Bèta Techniek
Geef een reactie