Wetenschappers die zich mengen in het maatschappelijke debat, moeten niet alleen focussen op feiten, maar ook rekening houden met belangen en gevoelens. Dat stelt Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut.
In de brugklas leerden we: een model is een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid. Wetenschappers gieten de werkelijkheid graag in modellen. Ze vereenvoudigen de werkelijkheid. Dat is logisch, want anders kun je geen goede experimenten doen. Maar wetenschappers vergeten vaak dat als ze vanuit hun lab de werkelijkheid instappen er meer is dan ratio en feiten.
Ik weet nog goed dat ik als toxicologe op de universiteit aan het discussiëren was met mijn collega’s over een bepaalde norm. De grote vraag was of we de overheid zouden adviseren om de norm op maximaal 6 of toch maar op 5 te zetten. We waren er bijna uit totdat iemand ons fijntjes wees op de praktijk. Wat bleek? De controleurs die in de praktijk aan de slag moesten, hadden meetapparatuur die niet lager dan 20 kon meten. Tja, daar ga je dan met je wetenschappelijk vastgestelde norm.
‘Als je in een debat alleen over feiten praat, dan vereenvoudig je de werkelijkheid’
De vereenvoudiging van de werkelijkheid zie ik bijvoorbeeld ook in het debat over het baarmoederhalskankervaccin. Veel wetenschappers praten daar alleen over de feiten. Over hoe goed het vaccin het HPV-virus aanpakt bijvoorbeeld. En over dat je meisjes moet inenten voordat ze seksueel actief worden. Dat kan allemaal wel zo zijn, wat zeg ik: het is zo, maar je gaat dan wel voorbij aan gevoelens en zorgen. Bijvoorbeeld: waarom moet mijn dochter gevaccineerd worden, maar blijven jongens buiten schot? Jongens hebben geen baarmoeder, maar zij verspreiden het virus wel.
Kijk, op feiten zijn wetenschappers onverslaanbaar. Maar als je in een debat alleen over feiten praat, dan vereenvoudig je de werkelijkheid. Dan krijg een vereenvoudigd gesprek. Voor je het weet, ben je dan een keurig modelgesprek aan het voeren, maar praat je niet meer over waar het echt om gaat.
Moeten wetenschappers dan maar helemaal niet meer meedoen met een debat? Moeten de feiten dan maar verwaarloosd worden? Nee, ik vind dat wetenschappers zich juist wel in het debat moeten mengen. En ik vind dat ze zeker moeten zorgen voor onderbouwing en feiten. Tegelijkertijd moeten wetenschappers zich realiseren dat ze meestal uitgaan van een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid en dat de modellen niet zomaar toe te passen zijn in de maatschappij.
Ik vind dus dat wetenschappers het debat moeten blijven voeren. Daarnaast vind ik dat wetenschappers nog een rol moeten oppakken. Eentje die ze tot nu toe vaak aan anderen overlaten. Ik vind dat wetenschappers moeten proberen te zorgen dat het debat op een goede manier gevoerd wordt. Ze moeten zich niet verschuilen achter hun feiten, maar een stapje extra doen. Dat zijn ze aan hun stand verplicht: noblesse oblige.
‘Wetenschappers moeten het debat blijven voeren’
Ik zag dat Ed Brinksma, rector van de Universiteit Twente, in zijn laatste diesrede zei dat een technische universiteit empathische ingenieurs moet opleiden die niet alleen technisch goed zijn, maar ook luisteren naar de samenleving. Daar ben ik het van harte mee eens.
Wetenschappers moeten naast dat ze hun eigen expertise uitdragen, zorgen dat het gesprek op gang blijft. Natuurlijk is dat lastig als je als wetenschapper geconfronteerd wordt met boze burgers. En natuurlijk is het moeilijk als je tegenstander in het debat zich niet aan de regels houdt. Ik zou zeggen: wetenschapper, je bent bevoorrecht en je hebt je plicht om er iets goed mee te doen. Reik de hand naar mensen die meer vanuit de onderbuik redeneren. Hoe moeilijk dat ook is.
Geef een reactie