Gewoon gezond verstand

Dave van Ooijen las met veel interesse Gewoon gezond verstand, de autobiografie van Caroline van der Plas. Ze geeft een intiem inkijkje in haar leven en carrière, maar zou er goed aan doen haar eigen opvattingen beter te bevragen, stelt Van Ooijen.

Het is altijd verfrissend als er iemand in de Tweede Kamer komt die de zaak eens een beetje opschudt. Met de komst van Caroline van der Plas, de stem van en voor het platteland, is dat zeker gelukt. Niet alleen wist ze door op de eerste werkdag met een trekker op het Binnenhof te verschijnen de aandacht op zich te vestigen, ook in de ruim twee jaar dat ze in de Tweede Kamer zit wist ze veel aandacht te genereren met opvallend openhartige uitspraken.
En zoals het er naar uitziet zal de BoerBurgerBeweging zeker nog wel even blijven bestaan. In de peilingen voor de verkiezingen voor Provinciale Staten op 15 maart staat de BBB in elke provincie op winst. In haar onlangs gepresenteerde boek Gewoon gezond verstand vertelt Caroline van der Plas op een openhartige manier over hoe ze de politiek is ingerold. Naast haar Haagse ervaringen geeft ze een intiem inkijkje in haar jeugd, huwelijk, drijfveren en karaktereigenschappen. Ze beschrijft hoe ze vanaf haar eerste dag in de Tweede Kamer van de ene verbazing in de andere valt. Hoe de menselijke maat ook in de Tweede Kamer is verdwenen. En welke pogingen ze heeft ondernomen om de menselijke maat daarin weer terug te krijgen. Hoe leesbaar en goed het boek ook is, je merkt aan alles dat ze een goede journaliste is, nergens stelt ze haar eigen opvattingen ter discussie.

BoerBurgerTweet
Van 1985 tot 2004 leefde en werkte Caroline van der Plas als journalist met als extra baan barvrouw bij de plaatselijke bruine kroeg La Balance in Deventer. Begonnen bij de Deventer Post, een huis-aan-huisblad, en in de praktijk opgeleid door haar vader die eveneens journalist was, schreef ze voor een aantal regionale kranten en dagbladen: de Deventer Post, het Deventer Dagblad, de Gooi- en Eemlander en ook nog voor de regionale editie van De Telegraaf.

Daarna ging ze schrijven voor Meat & Meal, het tijdschrift Distrifood en het agrarische vaktijdschrift Nieuwe Oogst van land- en tuinbouworganisatie LTO. Begin 2014 trad ze in dienst als communicatiemanager bij de Nederlandse Vakbond Varkenshouders (NVV). In de tijd dat ze bij deze vakbond werkte, begon ze met de door haar opgezette BoerBurgerTweet. Boeren kregen via sociale media de kans om hun eigen verhaal te vertellen. Voor de BoerBurgerTweet zetten de boeren van alles op Twitter en Faceboek. Wat ze die dag hadden meegemaakt of dat ze graag met anderen wilden delen, samen met foto’s en video’s. Van der Plas verzamelde elke dag al die tweets en maakte daar een verhaal van de dag van. Het succes van de BoerBurgerTweet was voor haar het startsein om haar eigen communicatiebedrijf Farm & Food Communication op te richten. Om boeren te leren hoe zij met burgers en maatschappij konden communiceren. De BoerBurgerTweet mondde uiteindelijk uit in oprichting van de BoerenBurgerBeweging (BBB).

Menselijke maat
Wat haar boek zo bijzonder maakt is dat ze dicht bij zichzelf blijft. In zekere zin haalt ze met haar boek ruim in wat ze in haar maidenspeech in de Tweede Kamer door de actuele politieke situatie op dat moment heeft verzuimd. Normaal is het in de maidenspeech gebruikelijk dat je iets vertelt over jezelf. Waar kom je vandaan, waarom ben je de politiek in gegaan en welke affiniteit of ervaring heb je met het onderwerp waar je woordvoerder over bent? Zij koos daar niet voor. Haar maidenspeech op 1 april 2021 stond volledig in het teken van de onrust die toen in de Tweede Kamer speelde over de opmerking die tijdens de verkenningen voor een nieuw kabinet door Rutte was gemaakt over een ‘functie elders’ voor Pieter Omtzigt.

Van der Plas voelde diepe schaamte over wat er in de politiek speelde, de spelletjes die er achter de schermen en in de Tweede Kamer werden gespeeld en ‘de leugens die aan ons en aan onze burgers worden verteld’. Haar maidenspeech, die volledig in haar boek is opgenomen, is een aardig voorbeeld van de karaktereigenschappen die ze in haar kinder- en puberjaren heeft geleerd. Recht door zee, verantwoordelijkheid nemen voor je daden, openheid, transparantie. Herstel van het vertrouwen in de politiek kan volgens Van der Plas alleen maar door de waarheid te vertellen en niets anders dan de waarheid. In het boek komen haar karaktereigenschappen telkens terug. Ze kan niet tegen onrechtvaardigheid. Ze is allergisch voor bewust door mensen genegeerd worden. Zowel van haar ouders als haar Ierse oma heeft ze geleerd hoe ze voor zichzelf op kan komen om gehoord te worden.

Gezond verstand
Hoewel Van der Plas diverse keren stelt dat je niet mag twijfelen aan de wetenschap of aan wetenschappers, schuurt ze met haar boek ook aan tegen de tijdens corona opgekomen beweging die de nadruk legt op alternatieve verklaringen en vermeende complotten. En maakt ze gebruik van het wantrouwen dat bij boeren en de samenleving heerst over de politiek. Terwijl ze aan de ene kant zegt dat de menselijke maat moet terugkeren en het vertrouwen in de politiek moet worden hersteld, voedt ze met haar manier van politiek bedrijven ook de argwaan, door met zeer veel kritische vragen te komen en twijfel te zaaien.

En sluit ze met haar taalgebruik, waarin de nadruk ligt op ‘waarheid’ en ‘gezond verstand’, erg aan op de actiegroep Viruswaarheid en het tijdschrift Gezond Verstand, gewijd aan de verspreiding van alternatieve verklaringen en complottheorieën. Zonder daar afstand van te nemen. Maar is het doen van een beroep op het heel oude begrip ‘gezond verstand’ wel verstandig? Komt alles wel goed als we ons gezond verstand gebruiken? Is ons gezond verstan’ wel zo gezond en kunnen we daar ten alle tijden op vertrouwen? Is het niet eerder een manier, zoals filosoof Johan Braeckman zegt, om ‘de ander’, degene die een andere opvatting heeft, te diskwalificeren?  Alleen wij hebben gezond verstand en de anderen zijn dwazen. Maar wat is dat gezonde verstand dan precies? Een soort zesde zintuig dat spontaan bij je opkomt en waar je geen argumentatie voor nodig hebt? Dat lijkt mij niet. Gezond verstand is pas echt gezond verstand als het de eigen opvattingen, de eigen manier van redeneren onderzoekt en ter discussie stelt.

Agrofood
Want dat is wat mij uiteindelijk toch is gaan ergeren aan het boek van Van der Plas. Namelijk dat ze haar eigen manier van redeneren niet onderzoekt. Zo zegt ze regelmatig dat de BBB niet door de agro- en vleesindustrie wordt betaald. Dat Big Agro geen sponsor is van de BBB. Maar dat is mijns inziens ook niet waar het om zou moeten gaan. Als zij en de BBB vinden dat boeren door het stikstofbeleid nog verder onder het bestaansminimum worden geduwd, waarom stelt zij dan ook geen kritische vragen over hoe dat komt?

Want terwijl het in Nederland met agrofood in zijn algemeenheid goed gaat, met de primaire sectoren, zoals de melkvee of varkenshouderij, gaat het slecht. Zo zag de Rabobank vorig jaar 40 procent minder aanvragen voor leningen van veehouderijbedrijven. Volgens Frank Kalshoven, die onlangs in de Volkskrant daarover een uitstekende column schreef, zal meer aandacht nodig zijn voor groei in agrofood en krimp in de primaire sector. Zo wordt er goed geld verdiend door toeleveranciers van de primaire landbouw. Zoals kunstmest- en veevoederleveranciers, stallenbouwers en tractordealers. Ook de afnemers verdienen goed. Zoals groentesnijders, slachterijen, handelaren, kaasmakers, fabrikanten van kant- en klaarmaaltijden. En terwijl het agrocomplex als geheel nog goed is voor 7 procent van het nationaal inkomen, de primaire sector is inmiddels van tientallen procenten gezakt naar een schamele 1,5 procent. En leeft de helft van de boeren onder de armoedegrens. ‘Gewoon gezond verstand’? Beter lijkt het mij om gewoon ons verstand te gebruiken en ook de menselijke maat binnen het agrocomplex ter discussie te stellen.

Bibliografie
Caroline van der Plas, Gewoon gezond verstand. Met de menselijke maat voorop, Prometheus, 243 pagina’s.