Bezuinigen door verkeerde financiële prikkels

Als voormalig controller en jurist jeuken mijn handen zo vlak voor de zomervakantie. Op veel plekken in gemeenteland zie ik dat er anticyclisch moet worden bezuinigd door verkeerde financiële prikkels. Zonder u al te veel te vermoeien met de complexe financiële wereld, noem ik drie simpele voorbeelden waar dit voornamelijk door komt.

• Het rijk heeft in 2018 aanzienlijk minder geld besteed dan begroot. Op zich niks mis mee, als de doelen zijn behaald. De consequentie is echter minder fraai. In mei 2019 wordt door het trap-op-trap-af-principe veel minder geld gestort in het Gemeentefonds. De reeds democratisch vastgestelde gemeentebegroting 2019 moet daarom achteraf worden aangepast.
• De decentralisaties van het sociaal domein zijn door de opgaande financiële druk belegd bij gemeenten. Feitelijk zijn hiermee taakstellingen gedecentraliseerd zonder goede afspraken. Het wordt tijd dat hierover in de keten verstandige keuzes worden gemaakt, zodat er duurzame geldstromen ontstaan in bijvoorbeeld de jeugdzorg.
• Het btw-compensatiefonds is een gesloten systeem. Hoe werkt dat door als er in een (grote) gemeente heel veel huizen worden gebouwd? Dan gaat dat ten koste van andere gemeentes.

Even voor de helderheid, dit zijn drie korte illustraties hoe financiële verhoudingen kunnen leiden tot problemen. Vergelijkbare situaties zijn in alle onderdelen van de overheid te vinden.

Mij is geleerd dat de overheid haar publieke taken in de samenleving transparant probeert te borgen met de beschikbare schaarse middelen. Dit op grond van een gelaagd democratisch proces, zodat er heldere keuzes kunnen worden gemaakt.

Helaas raakt dit doel door complexe financiële verhoudingen vaak uit zicht. Er verdwijnen steeds stukjes kaas op mysterieuze wijze van het bord door verkeerde financiële prikkels, zoals in het Prisoner’s Dilemma.

Ik hoop dat de zomer wordt gebruikt voor reflectie en andere inzichten, zodat rechtszekerheid, transparantie en integriteit per onderwerp weer onze kernwaarden zijn. Alleen dan kunnen we effectiever en efficiënter de samenleving dienen, waarbij iedereen wint.

Fijne zomer!

Patrick Spigt heeft deze column geschreven op persoonlijke titel.