Nu veel gemeenten een coalitieakkoord hebben gesloten, is er werk aan de winkel voor het lokaal bestuur. Rob van Engelenburg en Peter van Hoesel hebben verschillende akkoorden onder de loep genomen en zien door het land veel overeenkomstige doelen voor de komende regeerperiode. Rest nog wel de vraag: wat is er nodig om die doelen ook te bereiken?
Ruim drie maanden na de gemeenteraadsverkiezingen hebben de meeste gemeenten een nieuw coalitieakkoord en een nieuw college van burgemeester en wethouders dat hun handtekening heeft gezet. In een beperkt aantal gemeenten wordt nog druk overleg gevoerd en onderhandeld.
Bij de start van een nieuwe bestuursperiode is het coalitieakkoord een belangrijk document dat de koers en doelstellingen voor de komende vier jaar vastlegt. Belangrijk voor de coalitiepartijen als bindmiddel, voor de oppositie in controlerende zin, en als ijkpunt van bestuurlijk handelen voor het gehele gemeentebestuur. Maar zeker ook relevant voor de inwoners. Waar liggen de accenten de komende tijd, waar gaat de politieke aandacht naar toe, waar gaan de financiële middelen naar toe, en waar niet of minder?
Gelijke thematiek
Weer wat trager dan in 2018 komt dit proces in de Nederlandse gemeenten nu tot stand. Enerzijds als gevolg van meer politieke partijen en versnippering, de opkomst van nieuwe lokale politieke partijen, fusies van gemeenten. Anderzijds door nieuwe of grotere uitdagingen, waaronder ook krapte van de gemeentelijke budgetten.
Inhoudelijk zal het niet verbazen dat veel gemeenten een top tien van gelijkluidende onderwerpen hebben in het coalitieakkoord. Het betreft thema’s als: burgerparticipatie (iedereen doet mee), woningbouw (betaalbaar en beschikbaar), verkeer (goede bereikbaarheid), winkelgebieden en economie (bruisend, ruimte om te ondernemen), verduurzaming en natuur (energietransitie, biodiversiteit), gemeentelijke financiën (op orde, sluitend), dienstverlening (servicegericht), sociaal domein (vernieuwen en stimuleren) en veiligheid (beter aanpakken). Daarnaast zijn er nog wat terugkerende topics zoals goed bestuur, betere communicatie, aandacht voor sport en cultuur en een prettige woonomgeving.
‘Veel van de doelen zijn abstract en vrijblijvend’
In de missie of visie van het coalitieakkoord kunnen velen zich wel vinden, maar vervolgens gaat het om de uitwerking. De duivel zit in de details, wordt wel gezegd. Veel van boven beschreven doelen zijn te vaak erg open (soms zelfs abstract), kwalitatief en vrijblijvend van aard en gebaseerd op de gedachte: we gaan ons best hiervoor doen. De gedachte aan SMART-doelen (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden) staat hier ver van af. Er is sprake van inspanningsgerichtheid, maar niet van inspanningsverplichting en zeker ook niet van resultaatverbintenis. Dat wordt ver weggezet in de trant van: boven de wolken schijnt altijd de zon (maar aan die wolken kunnen we niets doen). Vaak worden per topic ook summier wat voorgenomen acties weergegeven, maar ongewis blijft dan hoe die bijdragen aan de doelstelling.
Zonder vorm en inhoud
Bovenal: wanneer kan na vier jaar objectief gesproken worden van succesvol beleid op deze thema’s? IJkpunten, routekaarten en specifieke acties of stappen ontbreken veelal in gemeentelijke coalitieakkoorden. Waarom is een coalitieakkoord eigenlijk volstrekt vorm- en inhoudsvrij? Waarom worden er geen minimumeisen aan gesteld? En hoe verhoudt dit zich tot de verkiezingsbeloften van de coalitiepartijen, op basis waarvan gestemd is? Hoe kan de gemeenteraad het college op de voortgang op een themaveld controleren als niet alleen de eindstreep onbekend is, maar ook tussenliggende mijlpalen niet zijn aangegeven?
‘In praten, papier en plannen kan je niet wonen’
Kijkend naar de financiële middelen gaat het niet om klein bier. De totale inkomsten van de (per 1 januari 2022) 345 gemeenten tezamen bedragen de komende 4 jaar ruim 300 miljard euro. Voorts gaat het om de jaarlijkse inzet van ruim 170.000 gemeenteambtenaren. Dat is exclusief inhuurkrachten en uitbesteed werk. Neem bijvoorbeeld Voorschoten, een kleine gemeente met 25000 inwoners. De komende vier jaar gaat het daar om bijna een kwart miljard euro aan gemeentelijke begrotingsgelden en om bijna 200 medewerkers. De vraag is dan wat de concrete bijdrage van het nieuwe gemeentebestuur gaat worden aan de verbeter- en versterkingsagenda van Voorschoten.
Ambitieus en realistisch
Tot slot een aantal suggesties ter verbetering.
Stel een ambitieus maar realistisch akkoord vast met concrete targets per topic en een routekaart hoe die te bereiken. Focus op de essentiële collectieve basisvoorzieningen relevant voor de inwoners zoals huisvesting, gezondheid, veiligheid, bereikbaarheid, leefomgeving en het sociaal domein.
Maak heldere keuzes en maak ze ook waar, want we weten al heel lang dat je in praten, papier en plannen niet kunt wonen. Daarvoor heb je een gemeentebestuur nodig met de volgende kenmerken: degelijk, vertrouwenwekkend, transparant en met als uitgangspunt het welzijn van de bevolking.
‘Leer van je eigen ervaringen’
Besef dat de beleidsdoelen het beste bereikt kunnen worden samen met de inwoners. Betrek inwoners van meet af aan bij de beleidsontwikkeling. Durf te experimenteren en leer van de eigen ervaringen. Verhul fouten niet maar leer er juist van. Monitor de voortgang naar de beloofde resultaten.
Het zou ook een goede zaak zijn als het concept coalitieakkoord ter visie en bespreking voorgelegd wordt aan de inwoners en daarna in verbeterde vorm naar de gemeenteraad gaat. Het gaat toch om onze woonomgeving, onze leefgemeenschap, onze OZB en onze gemeente?
Geef een reactie