De ‘dataficering’ van de samenleving is één van de belangrijkste ontwikkelingen van dit moment. Alles wat we doen wordt uitgedrukt in data en door internet is alles bovendien met elkaar verbonden. ‘De implicaties daarvan zijn verregaand,’ zegt Valerie Frissen, directeur van het SIDN fonds en bijzonder hoogleraar ICT & Social Change aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In een interview met Mikis de Winter van Leer- en Expertisepunt Open Overheid waarschuwt ze: ‘Daar moeten we juist nu heel goed over nadenken.’
Volgens Frissen moet de overheid proberen om kansen rond openheid en vertrouwen zoveel mogelijk te benutten. ‘Als we niet zorgvuldig met deze ontwikkelingen omgaan, kan dat vertrouwen en openheid ernstig ondermijnen. De overheid is zelf één grote datamachine en in zekere zin een monopolist bij het verzamelen van data zoals persoonlijke financiële gegevens. Bij bedrijven heb je in principe nog een keuze; alhoewel je je kunt afvragen of dat nog wel zo is bij de Googles en Facebooks van deze wereld. Die vrije keuze is er niet of veel minder bij de overheid. De overheid is bovendien niet zorgvuldig, open en transparant over de manier waarop ze met onze data omgaat. Daar komt nog bij dat de overheid een slechte reputatie heeft op ict-gebied. Dan denk ik aan de grote ict-projecten die de afgelopen jaren mislukten of financieel ontspoorden.’
‘Dat wordt wel erkend als een probleem,’ vervolgt ze, ‘maar dat het een fundamenteel probleem is in relatie tot de dataficering wordt nog niet breed erkend. Vanuit de risicobeheersingsgedachte verwacht ik dat de overheid juist nog meer data gaat verzamelen voor welk potentieel toekomstig doel dan ook. Maar ook vanuit de maakbaarheidsgedachte maak ik me ernstige zorgen. Kijk bijvoorbeeld maar eens goed naar de verhalen over smart cities, de nieuwe natte droom van beleidsmakers. Hoe om te gaan met dataficering is écht een grote vraag waar juist de overheid veel meer aandacht aan moet besteden.’
‘De overheid is niet zorgvuldig, open en transparant over de manier waarop ze met onze data omgaat’
Kansen van technologie
Neem je verantwoordelijkheid vanuit je publieke taak, is Frissens advies aan de overheid. ‘Bijvoorbeeld bij smart cities: als je dan toch uitgaat van maakbaarheid, neem dan die voortrekkersrol primair op het punt van verantwoordelijk omgaan met gegevens van mensen. En neem dus bijvoorbeeld in het ontwerpen van smart cities belangen mee zoals autonomie, transparantie, privacy en de manier waarop we met elkaar omgaan door die data.’
Kun je die soms tegengestelde belangen in het ontwerp van smart cities op een goed afgewogen manier meenemen? Zodat je de afweging op een later tijdstip nog kan wijzigen of juist niet? ‘Daar moet je dus vooraf goed over nadenken. Als je dat doet, dan kun je de kansen van technologie combineren met open democratie, open samenleving en open overheid. De intenties van de overheid zijn weliswaar vaak primair goed, maar in de effecten – omdat die onvoldoende doordacht worden – potentieel rampzalig.’
State of mind
Wat zou Frissen doen als ze voor 100 procent haar stempel zou mogen drukken op deze ontwikkelingen van openheid en vertrouwen? ‘Dan zou ik pleiten voor data-autonomie voor individuen. Bezit van en zeggenschap over data zouden primair bij mensen zelf moeten liggen. Het gaat er dan niet om dat je je moet kunnen ‘afschermen’, maar juist dat je zelf de regie kunt houden. Een soort van digitale emancipatie. Dat begint al in het onderwijs: de taal van de digitale wereld is wat het Engels in de vorige eeuw was. Inzicht in de taal en structuur van die digitale wereld zou een intrinsiek onderdeel van het onderwijs moeten zijn. Daar hoort ook programmeren bij, zodat je zelf aan zet kunt blijven.’
Frissen: ‘Data-autonomie heeft consequenties voor wetgeving en dat zou een mooie uitdaging kunnen zijn voor de open overheid. Maar ook in de state of mind van digitale burgers zou iets moeten veranderen: het besef van de enorme waarde van data zou veel groter moeten zijn. Dit betekent dat je die niet meer zomaar weggeeft in ruil voor wat extra functionaliteit of extra toegang, maar dat je die bijvoorbeeld ook zelf kan verkopen. Data zijn het nieuwe goud, dus we hebben allemaal goud in handen! Dat is een heel andere mindset!’
Geef een reactie