De Nederlandse Deep State

Een tijd geleden werd ik geïnterviewd door twee ambtenaren van de Algemene Rekenkamer over het stelsel van basisregistraties. Dit zijn tien belangrijke registraties over waar mensen verblijven (BRP), hun inkomen (BRI), adressen (BAG) en meer. Deze gegevens bepalen of je een toeslag krijgt, fraudeert, belasting moet betalen en duizenden andere zaken. Al in 2014 constateerde de Algemene Rekenkamer dat dit niet altijd goed gaat. Eén van de belangrijkste redenen daarvoor is de afwezigheid van coördinatie. Als iedereen z’n eigen spelregels mag kiezen, wordt voetballen lastig. En zo is het hier ook. Met als gevolg dat fouten niet gecorrigeerd kunnen worden.

“Waarom heeft het ministerie niets gedaan met de aanbevelingen uit 2014?”, vroegen de ambtenaren me. Dat is een interessante vraag. Ik moest denken aan een gesprek op het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in 2015.

Een hoge ambtenaar wilde dit probleem destijds oplossen. Eén van de andere ambtenaren aan tafel zei aan mij, goed verstaanbaar voor iedereen, “ik zit hier omdat het moet,” knikkend in de richting van zijn baas, “maar verwacht niets van mij.” Een ander vulde aan: “Ik begrijp best dat dit een probleem is, maar dit moet niet ons probleem worden.” Met hangen en wurgen is destijds toch een plan gemaakt, maar niets is uitgevoerd.

In de literatuur heet dit met een spannende term ‘The Deep State’. In Nederland heeft dit misschien minder te maken met complotten, zoals in de film, maar meer met wat ik ‘actief niet-handelen’ zou noemen. Geen verantwoordelijkheid willen.

Net als in 2014 is in het nieuwe onderzoek van de Algemene Rekenkamer de belangrijkste aanbeveling om een centraal meldpunt in te stellen, met voldoende macht om individuele organisaties te dwingen tot een oplossing als dat nodig is. In 2017 onderzocht het ministerie van BZK voorzichtig hoeveel mensen hierbij gebaat zouden zijn. Het leek om ten minste 22.500 mensen per jaar te gaan.

Blijkbaar te veel om te willen oplossen, want in reactie op het nieuwe onderzoek van de Rekenkamer laat het ministerie weten dat herstel van fouten om maatwerk vraagt en de verantwoordelijkheid daarvoor moet liggen bij de organisaties die gegevens uit de basisadministraties gebruiken. Het tegenovergestelde is waar. Herstel van fouten bij meerdere organisaties vraagt om standaardisatie. Om de eenduidige afspraak dat wie gegevens wil gebruiken, ook correcties moet kunnen verwerken. En zeker wanneer dit niet lukt, is het de verantwoordelijkheid van het ministerie van BZK om dat op te lossen, want zij is verantwoordelijk voor het systeem als geheel.

Naschrift
De vraag om een centraal meldpunt is vaker besproken in de Kamer, zo schreef ik al in mijn naschrift van vorige week op platform O. De motieven daarvoor zijn veelvuldig bevestigd, maar ook afgehouden door de regering. Na de motie Van der Molen/Middendorp (Kamerstuk 26 643, nr.630 ) waarin zij vragen om een gezaghebbend en/of centraal meldpunt, zei staatssecretaris Knops op 25 november 2019 toe alsnog invulling te zullen geven aan deze wens (Kamerstuk 32 761, nr. 153). Echter, wanneer het Meldpunt Fouten in Overheidsregistraties op 4 januari 2021 van start gaat, blijkt het toch niet gezaghebbend. Ook is de kans gemist om overzicht te scheppen en onderzoek te doen naar fouten die de individuele organisaties overstijgen.

*Deze column verscheen oorspronkelijk in het Financieele Dagblad op 29 juni 2019.

Stichting Kafkabrigade verzorgt ook masterclasses over digitalisering en behoorlijk bestuur. Klik hier voor meer informatie.

Platform O bestond in 2020 5 jaar. Aangezien er in deze vijf jaar veel is veranderd, zijn wij benieuwd naar de mening van onze lezers, zodat wij de kwaliteit en het leescomfort voor u kunnen vergroten. Vul hier de vragenlijst in over platform O.