Hoe maken we Nederland duurzaam in 2050

Hoe maken we Nederland toekomstbestendig en duurzaam, niet alleen voor onszelf maar ook voor toekomstige generaties. Dat is de centrale vraag tijdens de dialoogtafel Groene overheid die Publiek Denken en platform O op 20 juni jongstleden organiseerden. Volgens de deskundigen die deelnamen hebben we nog flink wat werk te verrichten. Maar: mensen komen gemakkelijker in beweging als je vertelt wat er wel kan in plaats van niet. Dat betekent dat we moeten verschuiven van probleem naar oplossing en samen onze schouders eronder zetten.

Hoogleraar Milieusysteemanalyse Rik Leemans legt uit hoe ernstig de situatie is. ‘Als we nu stoppen met het uitstoten van CO2 is de concentratie koolstofdioxide in de atmosfeer pas over

tienduizend, vijftienduizend jaar weer normaal. Als landen doen wat ze beloven in het Klimaatakkoord, hebben we 66 procent kans dat we in 2050 iets boven de 3 graden temperatuurstijging blijven. Als we in 2030, 2040 de uitstoot weten terug te dringen naar nul, hebben we tweederde kans dat we te maken krijgen met een temperatuurstijging van ‘slechts’ 2 graden. De urgentie is dus niet politiek bepaald maar door het systeem aarde.’ Gespreksleider John Dagevos (directeur kenniscentrum Telos) valt vervolgens direct maar met de deur in huis: is Nederland dan wel ambitieus genoeg? De lat moet volgens directeur van De Groene Zaak Marjolein Demmers ‘veel en veel hoger’. ‘Want we hebben nog maar een paar jaar.’ Rustig achterover leunen om ons klimaatbeleid nog eens onder de loep te nemen is er dan ook niet bij, zegt ze. ‘Tegelijkertijd hebben we te maken met een mondiaal probleem. Nederland heeft qua eigen CO2-uitstoot een beperkte rol, maar kan als innovatieve economie wel versneld oplossingen implementeren die anderen kunnen overnemen.’

Energieakkoord
Wethouder Werk, Duurzame Ontwikkeling en Beheer Stephan Brandligt (gemeente Delft) vindt dat Nederland goed zijn best doet. ‘Sinds Parijs zie je opeens dingen gebeuren: de Nationale Klimaattop, Energieagenda… En meer recent zie je opeens het concept gasloos opkomen.’ Zaken lopen volgens hem niet zozeer spaak bij de overheid maar bij de burger. Voormalig directeur Groene Groei bij het ministerie van Economische Zaken (EZ) Jan Nieuwenhuis wijst erop dat de rol van de overheid beperkt is. ‘We moeten eerder kijken naar de bedrijvenkant. Kleinere bedrijven zijn er druk mee bezig om te laten zien dat dingen kunnen. Maar ook grote bedrijven moeten mee gaan doen. Energiemaatschappijen, bijvoorbeeld. Wanneer gaan die hun kolencentrales sluiten. Wanneer gaan grote bedrijven circulair werken? Ook als het duurder is?’

Het Energieakkoord is nog maar vier jaar oud, relativeert Meindert Smallenbroek, directeur Energie en Omgeving bij EZ. ‘Toen werd het gezien als een doorbraak. Maar we zeggen nu al: het is te weinig ambitieus. Dat geeft aan dat we in vier jaar tijd al veel zijn opgeschoten. Er wordt hard gewerkt. Bij EZ is men druk bezig om huiswerk te maken voor een volgend kabinet, qua opwekking en besparing.’ Nederland loopt voorop, zegt ook programmaleider Nederland Circulair in 2050 bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) Marc Pruijn. ‘Misschien gaat het allemaal niet snel genoeg. Maar we snappen steeds beter aan welke knoppen we draaien en aan welke we kunnen draaien.’ Vaak gaat het over keuzes. Pruijn: ‘We willen onze welvaart behouden. In het Grondstoffenakkoord hebben we gekozen voor samenwerking binnen vijf prioritaire ketens waarvan de agenda’s met doelen en concrete acties op dit moment worden uitgewerkt. Daar hoort een investeringsagenda bij, maar ook is er aandacht voor zaken die we niet meer willen doen. Werkgevers, decentrale overheden, vakbonden en de milieubeweging, die allen het Grondstoffenakkoord hebben meegetekend, dragen daar allemaal hun steentje aan bij.
Demmers wijs op de rol van de financiële sector. ‘Duurzaam ondernemen loont. Maar de uitdagingen voor ondernemers zijn groot en dus moeten er grote stappen worden gezet. Dan krijg je te maken met investeringen en businessmodellen waarop de financiële sector nog niet is ingericht. Het zou helpen als die sector nieuwe businessmodellen en initiatieven sneller en vanuit de actuele kennis beoordeelt en sneller geld vrij kan maken.’ 

De dialoogtafel Groene overheid werd live gestreamd via Facebook op 20 juni jongstleden. Bijgaand treft u een impressie aan van deze dialoogtafel.

Green Deals
Gespreksleider John Dagevos brengt de zogenoemde Green Deals ter sprake. Overheden zijn volgens hem blij met de maatschappelijke dynamiek die erdoor wordt gerealiseerd. Het is een manier om successen te creëren, die het midden weten te vinden tussen een topdown- en bottomup-aanpak.
Volgens Brandligt valt bij Green Deals
het woord burger te weinig. ‘Er zijn geen Green Deals die iets met burgers doen.
Je moet een vertaalslag maken, zodat burgers er zelf iets mee kunnen in hun eigen huis. Nu voelen ze vaak geen eigenaarschap met betrekking tot de ruimte om hen heen.’ Iets relatief abstracts als de energietransitie zegt ze niks.
Maar hoe krijg je de burger mee? ‘We zijn langzaam hoofdstotend aan het leren wat werkt,’ zegt Demmers. ‘Gewoon plannen en procedures ingaan helpt niet om draagvlak te creëren. Beter is om mensen vroeg te betrekken en te brainstormen. Dan ontstaat er bereidheid om mee te denken en kan er vaak een heleboel wel.’

‘We hebben onze welvaart opgebouwd met economisch denken waarin een stuk ontbrak,’ vervolgt ze: ‘Namelijk, dat je 
niet meer kunt nemen of aantasten dan
 je ook weer kunt herstellen of aanvullen. Het heeft ons veel welvaart gebracht. Maar ondertussen staan er gigantische crises voor de deur. Mensen komen gemakkelijker in beweging als je vertelt wat er wel kan in plaats van niet. Dat betekent dat we moeten verschuiven van probleem naar oplossing en breinen in de stand van yes, we can moeten zetten, vanuit een nieuw en completer economisch gedachtegoed.’

Nieuw kabinet
Wat raden de deelnemers aan de dialoogafel het nieuwe kabinet aan? Smallenbroek vindt het belangrijk dat
er doelen worden gesteld en dat korte-
 en langetermijndoelen met elkaar in verband worden gebracht. Zijn tweede advies is om de governance van de energietransitie helder te krijgen: wie doet
wat en wanneer? ‘Daarbij gaat het niet alleen over de overheid maar ook over het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en burgers. Dat is ingewikkeld, maar afspraken zijn nodig. Net als veel aandacht voor de uitvoering. We moeten niet onderschatten wat het betekent voor de uitvoering. Het is niet iets wat we er zomaar even bij doen.’
Nieuwenhuis vindt dat de ‘mainstream’ niet erg hard vooruit gaat als het om duurzaamheid gaat. ‘En dus zou een nieuw kabinet dwingender op moeten treden dan nu gebeurt.’ Leemans adviseert om alle kolencentrales te sluiten, ook nieuwe. En anders te investeren in de ontwikkeling van carbon capture and storage. Een tweede advies is om heel ambitieuze doelen stellen, op relatief korte termijn. ‘Dan gaan knappe koppen nadenken over de vraag: hoe realiseren we die doelen en breng je mensen in beweging.’
Demmers hoopt dat het regeerakkoord een nieuwe toon vindt in het creëren van een nieuwe economie. ‘Daar horen doelen, de juiste prikkels en stevige inzet op de uitvoering bij met een nieuwe rol voor de overheid. Dat is zoeken, maar we zijn al in het diepe aan het stappen.’
Pruijn waarschuwt dat de transitie naar een circulaire economie complex is. Deze verduurzaming draagt bij aan veel milieudoelen waaronder het beperken van CO2-uitstoot, maar ook aan voorzieningszekerheid voor het bedrijfsleven en het creëren van nieuwe banen. ‘Het gaat dus over van alles en nog wat. Dat is lastig voor de uitvoering. Soms kan die beter. Daarbij is een programmatische aanpak voor de consistentie belangrijk.’
‘De overheid heeft voortdurend last van voortschrijdend beleidsinzicht,’ vult Brandligt aan. ‘Je kunt dat ook zien als onbetrouwbaarheid. Daarom ben ik voorstander van een Klimaatwet, waarin je vastlegt wat er gebeurt op de langere termijn, zodat niet elk kabinet weer een nieuwe koers in kan slaan.’