Eind april gingen we met een groep jonge ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op studiereis naar Canada. We bezochten dit immense land met het idee te onderzoeken hoe de Nederlandse overheid kan leren van wat er in Canada speelt. Welke vraagstukken spelen er in Canada rond de digitalisering van verschillende maatschappelijke processen? Waar loopt de Canadese overheid tegenaan in haar digitaliseringsopgaven? Welke ethische kwesties rondom digitalisering staan er in Canada op de agenda?
We bezochten publiek-private initiatieven die vooroplopen in het gebruik van nieuwe technologie, zoals Sidewalk Toronto, een project van Alphabet’s Sidewalk Labs en Waterfront Toronto. Ook bezochten we overheidsorganisaties die zich de vraag stellen welke rol ze moeten pakken nu deze technologieën er aan komen. Zo gingen we op bezoek bij de Canadian Digital Service (hierna CDS) en ontmoetten we de Chief Information Officer van de Canadese overheid.
Allereerst een algemene indruk van de Canadese overheid: voor bijna alles heb je de handtekening van de minister nodig waardoor besluitvorming ontzettend traag verloopt. Om het draagvlak voor beleid te vergroten, worden door het gehele land consultaties georganiseerd. Er zijn heel veel youth groups (verenigingen voor jonge ambtenaren). De kantoren staan nog vol met cubicles. De provincie is de machtigste overheidslaag en beleid sijpelt nauwelijks door vanuit federale niveau naar andere lagen. Tot slot wordt aanstaand beleid tot op het laatste moment geheim gehouden, waardoor het onmogelijk is om hierover van gedachten te wisselen tot de premier ermee akkoord is.
Kortom: de Nederlandse overheid doet het zo slecht nog niet. Toch kunnen we zeker van elkaar leren. Deze 7 lessen trekken wij uit ons bezoek:
- 1. Haal als overheid gemixte IT-kennis in huis
In Canada wordt veel gewerkt met interdisciplinaire teams van mensen die van binnen en buiten de overheid komen. Er worden mensen vanuit verschillende overheden samengebracht in bij de CDS en er worden ook mensen uit de private sector binnengehaald. Er worden zelfs mensen uit Groot Brittanië (GDS) gehaald en de kersverse directeur is een hoogopgeleide IT’er die actief is geweest in het campagneteam van Obama en voor de Amerikaanse overheid heeft gewerkt.
De filosofie hierachter is dat slimme IT-mensen zeker wel voor de overheid willen werken, als ze maar interessante projecten krijgen en met inspirerende mensen mogen samenwerken. Canada heeft daarbij een veel positievere houding tegenover externe inhuur. Ze werken met uitwisselingen tussen publieke en private organisaties, waarbij het leren van elkaar centraal staat. Mensen van private organisaties worden via detacheringscontracten, met behoud van salaris, binnengehaald om hun kennis en expertise te delen. Hierbij is het uitgangspunt dat ze deze kennis niet alleen voor een project inzetten maar ook ter verrijking van de organisatie. Dit zodat er na afloop van de detachering ook een blijvende bijdrage is geleverd. Externe inhuur wordt daarmee benaderd als asset in plaats van als liability. Een mooie les voor de Nederlandse overheid op het gebied van sourcing en personeelsbeleid rond IT. Canada komt, net als Nederland, terug op de strategie om of (alle) ICT-taken te outsourcen, of om alleen maar extern in te huren, omdat er zogenaamd sprake is van tekort aan goed intern personeel. Het gaat juist om een gezonde mix. De jonge energieke CIO van Canada, Alex Benay, gebruikte de term ‘procurecrats’ voor de huidige staat van de Canadese overheid; er is niet geïnvesteerd in mensen met de juiste vaardigheden, maar in mensen die goed externe partijen kunnen inkopen. Dat moet anders en dat kan ook anders. - 2. Culture eats strategy for breakfast
Canada liep een decennium geleden wereldwijd nog voor op het gebied van digitale dienstverlening. Ondertussen volgen technologische ontwikkelingen elkaar steeds sneller op en kon de Canadese overheid niet bijblijven. Alex Benay vertelde dat hij de cultuur bij de overheid als zijn grootste vijand zag. Hij gaf aan dat je met de beste visie en plannen uiteindelijk niets bereikt als de cultuur bureaucratisch en traag is. Zijn visie voor de cultuur is open, transparant en durven vallen. Als ‘volksdienaar’ (public servant) dien je het volk, en moet je transparant zijn over wat je doet. Want als je transparant bent over wat je doet, denk je goed na over het leveren van een maatschappelijke bijdrage, zodat de dienstverlening naar burgers beter wordt. Hiervoor moet je niet enkel mooie visies en strategieën opstellen, maar moet je luisteren, proberen en durven te falen! De belangrijkste reden voor falen is namelijk de angst om te falen. Men moet durven risico’s te nemen en zaken op andere manieren te doen. Wij zien dit als een belangrijke les voor Nederland als we niet achter willen blijven. - 3. Het doel in Canada: digitaal kan de overheid onzichtbaar maken
De opgave van de ‘digitale overheid’ is volgens de Canadezen niet het digitale deel, de uitdaging ligt in het omvormen van de overheid. Digitalisering is niet zo moeilijk; alles moet automatisch kunnen zodat inwoners zo goed mogelijk worden gefaciliteerd. Het doel van de Canadese digitale diensten is om de overheid onzichtbaar te maken. Het doel is dat mensen geen last hebben van een overheid die diensten aan hen wil opdringen. De overheid zou digitaal zo goed georganiseerd moeten zijn dat mensen er geen last van hebben. Men heeft enkel contact wanneer er een specifieke behoefte is.
In Canada is er, soms in tegenstelling tot Nederland, veel politieke aandacht voor de impact van digitalisering. In een land met dergelijke afstanden is de businesscase voor een gedigitaliseerde service vaak wat makkelijker te maken. Daar wordt dan ook gebruik van gemaakt. Een verschil is dat de prioriteiten soms wel op een ander niveau liggen. Canada heeft bijvoorbeeld nog een opgave om ervoor te zorgen dat er überhaupt overal internet is. - 4. Verkoop wat je goed doet
Canada is als geen ander goed in het neerzetten van haar verhaal. Met een premier als Trudeau wordt daar nog een grote schep bovenop gedaan. Het is lang geleden dat een premier van Canada wereldwijd zo bekend was en zo duidelijk gekoppeld wordt aan bepaalde thema’s.
Onze conclusie is dat Canada op vlakken waar Nederland en Canada elkaar kunnen vinden haar verhaal op orde heeft. Een kleine greep uit de onderwerpen waar we dan bijvoorbeeld op doelen: gelijkheid man en vrouw, en de kansen in het werk (bijvoorbeeld binnen de overheid) die daar bijhoren, sociale zekerheids- en zorgstelsel, emancipatie van LGBTQ+, digitalisering, etcetera. Wat echter de maatregelen zijn achter het mooie Canadese verhaal is lastiger te beantwoorden. De federale overheid heeft bijvoorbeeld soms geen doorzettingsmacht richting de provincies die veel macht hebben (en soms behoorlijk anders in de wedstrijd zitten dan de federale regering). Daarnaast is de besluitvorming enorm stroperig, waarbij een Nederlands beslissingsproces soms een verademing lijkt.
Dit blijkt ook uit harde cijfers (OECD Nederland vs Canada). Op veel vlakken is Nederland minimaal even ver als Canada, ook op de thema’s waar Canada internationaal op tamboureert. De conclusie van bovenstaande hoeft niet te zijn dat Canada niet goed bezig is. Politiek draait soms ook om het juiste verhaal vertellen en daarmee mensen in beweging krijgen. En dat doet Canada goed. In die zin voorzien we op thema’s als inclusie, gelijkheid en emancipatie van LGBTQ+ nog de nodige stappen, ook al is nu nog niet 1 op 1 uit te tekenen hoe ze dit in wet- en regelgeving willen regelen. - 5. Sidewalk Toronto: wees niet bang voor private investeerders, maar controleer ze wel
Eén van de projecten die we in onze reis bezochten die vooraf veel vragen opriep was het Sidewalk Toronto project. Uitgevoerd door een consortium bestaande uit de Canadese overheid en Sidewalk Labs (onderdeel van, Alphabet, het moederbedrijf van Google). Hierbij wordt, samen met de inwoners van Toronto, een wijk van de grond af ontwikkeld. De doelstelling van het project is om de ervaringen van inwoners, stadsplanners en de technologen bij Sidewalk te bundelen om zo grote stappen te zetten in het verbeteren van de leefbaarheid van de wijk. Hierbij moet gedacht worden aan slimme huis managementsystemen, mobiliteitsoplossingen maar ook vormen van afvalverwerking.
Voor een stad als Toronto die kampt met grote groei vraagstukken is het voordeel van samenwerking evident; je gebruikt het geld en de kennis van één van de grootste technologiereuzen van de wereld om de wijk te realiseren. Voor Alphabet is de wijk een perfecte R&D playground om nieuwe concepten te testen.
Ook roept deze samenwerking fundamentele vragen op. Ben je als overheid wel in staat te controleren wat een bedrijf als Google doet met de gegevens die van de inwoners worden verzameld? Hebben inwoners de mogelijkheid om diensten van andere bedrijven dan Google af te nemen? Wordt je op deze manier als overheid niet te afhankelijk van bedrijven die mondiaal opereren en daardoor niet afhankelijk zijn van jou?
De ambtenaren van de stad Toronto worstelen ook met deze vraagstukken, maar stonden hier minder ambivalent in dan wij. Ze gaven aan dat, om in de toekomst antwoord te geven op bovenstaande vragen, je in het klein moet experimenteren om te kijken wat voor gevolgen deze samenwerking daadwerkelijk heeft. Door als eerste stad een dergelijke samenwerking aan te gaan loop je voorop in het maken van een eigen afwegingskader. En zo loop je als overheid niet achter de feiten aan maar juist voorop! - 6. Sidewalk Toronto: zet keihard in je voorwaarden dat iedereen moet profiteren van de innovatie die de stad omarmt
Alphabet (Google) zit deze maanden in een lastig parket door alle ontwikkelingen rondom Facebook, ook een grote databoer. Mensen kijken met argwaan naar de stappen die deze grote bedrijven op dit moment zetten. Ook een project als Sidewalk Toronto merkt dit. Met verkiezingen op komst en met een veranderend mediabeeld richting deze techreuzen zullen Sidewalk Labs (het dochterbedrijf van Alphabet) en de gemeente Toronto meer dan ooit tevoren moeten laten blijken waarom een project als Sidewalk Toronto een goed idee is voor de stad en haar inwoners. Zaken als complete transparantie over wat er gaat gebeuren in combinatie met open source en open data kan hierbij helpen. Op dit moment is Sidewalk Toronto druk met (al eerder geplande) townhall meetings om iedereen die mee wil praten en meer wil weten, te bedienen. Zoals het nu lijkt gaat dit project gewoon door, maar de verwachting is wel dat ze hard hun best moeten doen om -ook de kritische- burgers van Toronto te overtuigen dat Sidewalk Toronto een aanwinst gaat zijn voor hun stad. - 7. Het middel is niet het doel; kijk naar de behoefte
Canada loopt nu duidelijk achter op Nederland qua aanbod van digitale dienstverlening (Zie VN-cijfers). Waar we in Nederland de afgelopen jaren hebben ingezet op het digitaal krijgen van alle diensten en bijvoorbeeld het opzetten van een portaal (MijnOverheid) is Canada nog niet zo ver. Het interessante is dat de Canadezen ook nog niet weten of ze maar één portaal willen. Het middel moet namelijk niet het doel worden. Er moet gekeken worden waar de behoefte ligt en wat de verwachtingen zijn van de burgers rond dienstverlening. Deze verwachtingen moeten vertaald worden naar services die breed beschikbaar zijn: any service, on any platform, with any partner, on any device.
Deze studiereis leerde ons dat in Nederland veel overheidstaken goed geregeld zijn. In het organiseren en bieden van digitale diensten doen wij het beter dan veel andere landen. Een zorg moet echter zijn dat in Nederland het urgentiegevoel en de verandersnelheid lang niet zo groot is. Als we onszelf hierbij niet genoeg blijven prikkelen, dan zal de voorsprong snel verdwijnen. We zullen op zoek moeten gaan naar welke prikkels wij nodig hebben om alert te blijven. Misschien is onze meest problematische wet hierbij wel de wet van de remmende voorsprong.
Geschreven door Evelina de Valk, Merel van Hoeve, Jorgen Bogaard, Maarten van Zaane, Tim Altenburg en Wouter Welling (allen op persoonlijke titel).
Geef een reactie