De afgelopen jaren is door platform O slechts sporadisch aandacht besteed aan Tata Steel. Dat is jammer. Want als het over de energietransitie, duurzaamheid, klimaatverandering en innovatie gaat, staan er regelmatig artikelen op de website van platform O. Juist vanuit die thema’s is het van belang op deze plek aandacht te besteden aan Tata Steel. Ook omdat op 28 april de onderhandelingen zijn gestart tussen het kabinet en Tata Steel voor het maken van een maatwerkafspraak.
De inzet is om de staalindustrie in Nederland schoner en duurzamer te laten werken. Het doel van het kabinet is Tata Steel uit te dagen plannen te maken om sneller fors minder CO2 uit te stoten en bij te dragen aan een gezonde en veilige leefomgeving. Dat is alleen mogelijk als wordt ingezet op de aanschaf van elektrische vlamboogfornuizen voor de verwerking van schroot en geïmporteerd groen ijzer. En het zo snel mogelijk sluiten van de laatste cokesfabriek en hoogoven.
Beslissingen rond Tata Steel dienen een einde te maken aan gezondheidsschade door fijnstof, PAK’s en zware metalen, en structureel bij te dragen ten aanzien van stikstof en klimaat. Tata Steel is met 12,6 miljoen ton/jaar CO2-emissie verreweg de grootste ‘klimaatvervuiler’ in Nederland. In de loop van de tijd heeft Tata Steel verschillende voorstellen gedaan om de CO2-emissie te reduceren. Oorspronkelijk (2010-2021) werd ingezet op de vervanging van cokes door steenkool in de hoogovens (HIsarna-technologie), waardoor de cokesfabrieken zouden kunnen sluiten maar met beperkte impact op het klimaat (20 procent CO2-reductie).
Plannen Tata Steel
In 2021 kwam Tata Steel met hun meest radicale Groen Staal-plannen, te weten het sluiten van beide hoogovens inclusief cokesfabrieken en vervanging door de productie van groen staal met het DRI-proces (Direct Reduction Iron, op basis van waterstof en aardgas als tijdelijke tussenstap), in combinatie met elektrische vlamboog-smeltovens.
In 2023 is Tata daar weer van teruggekomen, waarschijnlijk vanwege de hoge kosten van groene waterstof. Nu wordt gekozen voor een toename van schrootrecycling (van 17 procent naar 30 procent), een kleinere DRI op groene waterstof (ongeveer 20 procent van alle staal in plaats van oorspronkelijk 80 procent), het sluiten van hoogoven nr 7 en de grootse en meest vervuilende cokes- en gasfabriek (nr. 2), maar het continueren van één cokesfabriek (nr. 1) en een hoogoven (nr. 6).
Advies Expertgroep Wijers/Blom
We komen nu in een besluitvormingsstadium. De discussies van de overheid met Tata Steel zijn ingekaderd in het werkproces van de zogenoemde maatwerkafspraken. De Expertgroep Gezondheid IJmuiden zet in een advies op 28 februari 2024 druk om versneld maatregelen te nemen om gezondheidsschade te beperken.
In een brief van 28 maart 2024 neemt het kabinet het recente advies van externe adviseurs Hans Wijers en Frans Blom over, om grosso modo de nieuwste plannen van Tata Steel te ondersteunen met twee kleine aanpassingen: gezondheidsschade moet geminimaliseerd worden door versnelde installatie van overkappingen van grondstofvelden (voor 2027), en kooks- en gasfabriek 2 moet in 2026 in plaats van 2029 dicht, waarna de bijbehorende hoogoven (nr. 7) tot 2029 blijft draaien op (dure) importcokes.
Dit aangepaste voorstel kost ongeveer 3 miljard euro. Is de regering bereid is om dit bedrag op tafel te leggen? Dat is nogal een bedrag om de staalindustrie voor Nederland te behouden en de werkgelegenheid voor 9.000 arbeiders te kunnen garanderen, terwijl de plannen economisch niet robuust zijn vanwege te dure groene stroom en klimaatschade slechts voor de helft voorkomen wordt. Door economen Roel Beetsma en Sweder van Wijnbergen, die daarover in de NRC van 7 april 2024 een bijdrage schreven, wordt getwijfeld aan het nut van verdere investeringen. Zij kiezen voor sluiting van Tata Steel.
Duurzaam en winstgevend
Waar de discussie over Tata Steel eigenlijk over zou moeten gaan is de vraag of er een duurzame (voor gezondheid en klimaat) en economisch gezonde, winstgevende toekomst voor Tata haalbaar is. Volgens ons is dat goed mogelijk. Tata kan blijven met behoud van de huidige staalproductie (7 miljoen ton/jaar) met gunstige effecten ten aanzien van werkgelegenheid en autarkie van Nederland op het gebied van staal, maar anders dan geadviseerd.
‘De discussie moet gaan over de vraag of er een duurzame en economisch gezonde, winstgevende toekomst voor Tata haalbaar is’
Tata zal dan moeten overgaan op maximale schrootverwerking in combinatie met import van groen ruwijzer. Daartoe dienen elektrische vlamboogfornuizen aangeschaft te worden, draaiend op groene stroom. Ook de laatste cokesfabriek en hoogoven moeten zo snel mogelijk dicht. Daarmee kan de CO2-emissie naar nul. En met het volledig verdwijnen van de cokesfabrieken is ook de bron van de meeste gezondheidsschade verdwenen.
Maximale schrootverwerking en groen ruwijzer
Zoals gezegd zal de schrootverwerking gemaximaliseerd moeten worden. Want schrootverwerking is de toekomst. De komende eeuw zal de hoeveelheid gerecycled ijzer toenemen van 50 procent naar bijna 100 procent van de voeding van alle staalfabrieken. Schrootkwaliteit moet wel verbeterd worden door de verontreiniging met koper – die ontstaat bij ongecontroleerde sloop van auto’s – te voorkomen. Dat vraagt dat ook met de auto-industrie en sloopbedrijven afspraken worden gemaakt.
Daarnaast heeft groen staal, op basis van waterstof uit groene stroom, de toekomst. Maar vooralsnog niet in Nederland. In zonnige (soms ook winderige) en dunbevolkte gebieden kunnen de kosten van met name zonnestroom tot vijf keer lager zijn dan in Nederland. Lokaal kan in deze landen de ijzererts met groene waterstof worden omgezet in DRI’s in goedkoop groen ruwijzer (gebriketteerd sponsijzer). Waarna dit ruwijzer deels goedkoop geëxporteerd kan worden, bijvoorbeeld naar Tata Steel in IJmuiden voor de productie van hoogwaardig staal.
Meerdere locaties
Er zijn meerdere goede locaties in Afrika, zoals Namibië, Marokko, Tunesië en Egypte. Maar ook daarbuiten, zoals in Saoedi-Arabië en Oman en in mindere mate in het zuiden van de EU. Recent (8 februari 2024) heeft voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen in Mauritanië voorgesteld om daar lokaal groen ruwijzer te produceren en dat te importeren naar Europa.
De mogelijkheid van dit soort goedkope ruwijzerimport wordt kort besproken door Wijers en Blom, maar wat gemakzuchtig verworpen vanwege ‘financiële risico’s en nadelen’. Het enige houtsnijdende argument is dat dit soort import mogelijk niet voor 2030 op gang kan komen in verband met de dan nog beperkte productiecapaciteit.
Investeren in Afrika en Nederland
Technologie voor groen ruwijzer is niet ingewikkeld en wordt nu al snel opgeschaald (commercieel in Zweden vanaf 2026, via de projecten Hybrit en H2 Green Steel). Voor landen in Afrika is dit een kans op lokale ontwikkeling, met opbouw van een eigen staalindustrie en veel werkgelegenheid, en het vermindert mogelijk migratie. Investering door bijvoorbeeld Tata Steel in Afrika met Nederlandse overheidssteun (deels ontwikkelingsgeld) moet mogelijk zijn en is een win/win-situatie. Het versnelt de klimaattransitie en behoudt economische en duurzame staalproductie in Nederland.
Eisen stellen aan overheidssteun aan Tata: ja. Maar niet door overheidsgeld te stoppen in de productie van te dure Nederlandse waterstof, maar liever in productie van groene waterstof en ruwijzer in landen waar duurzame energie veel goedkoper is dan in Nederland, zoals in Afrika. Haast is geboden. Gezondheidsschade moet uiteraard zo snel mogelijk vermeden worden met lapmiddelen, maar uiteindelijk is een zo snel mogelijke structurele aanpak te verkiezen. Met nieuwe fabrieken voor 2030. Alleen op die manier zal het mogelijk zijn om de staalindustrie in Nederland sneller, schoner en duurzamer te laten werken.
Nadat er elders groen staal is gemaakt is de stap daar ook nog hoogwaardig staal van maken een stuk kleiner geworden. Dat is niet het versterken van Tata in ijmuiden maar het langzaam sluiten.
Jammer van een paar miljard collectief geld.