Het verdeelstelsel van gemeentefondsen roept bij veel gemeenten vragen of zelfs onvrede op. Gerber van Nijendaal bespreekt het proces van het maken van een verdeelstelsel. Volgens hem zou het wijs zijn het hele proces van het maken van een verdeelstelsel nog eens goed te doorlopen.
De titel van dit stuk is een parafrase van de bekende uitspraak van Otto von Bismarck, de ijzeren kanselier die in 19e eeuw niet alleen de grondlegger was van de Duitse eenheidsstaat maar ook verantwoordelijk was voor tal van wetten waarmee hij zijn tijd ver vooruit was. Maar dit terzijde. De werkelijke uitspraak is: “Wetten zijn als worstjes. Hoe minder mensen weten hoe worsten en wetten worden gemaakt, des te beter slapen ze”.
Over het maken van de verdeling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds zou grosso modo hetzelfde gezegd kunnen worden. Aan het zoeken naar de meest passende verdeling gaat een ingewikkeld onderzoeksproces vooraf.
Regressieanalyse met verstand
Het onderzoek naar de meest passende verdeling werd vorige keren gedaan op basis van een verschillen-analyse. Nu is door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) gekozen voor regressieanalyse. Waarom? Omdat dat transparanter is en makkelijker nagerekend kan worden. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) kan zich vinden in die keus, maar benadrukt dat het om ‘regressieanalyse met verstand’ zou moeten gaan.
Voor velen zal het echter worst wezen als het worstje maar smaakt. Als de verdeling van middelen de gemeente maar in staat stelt de taken naar behoren uit te voeren. In de meeste gevallen klagen gemeenten niet over de worst maar over de hoeveelheid worstjes.
‘Velen lijken niet te beseffen dat er tijdens de zoektocht naar de optimale verdeling al tal van keuzes gemaakt worden’
Nu de bereidingswijze van de worst is aangepast, brandt ook de discussie los. Het vroegere worstje smaakte beter, het nieuwe worstje is te grof van structuur, te zout, te droog, te vet enz. Anderen vinden weer dat het nieuwe recept precies tegemoet aan hun wensen. Over smaak valt te twisten. Maar nog afgezien van de smaak, is het goed dat er een Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is, die er op toeziet hoe de worstjes worden gemaakt. Dat geldt niet alleen voor de ingrediënten, maar ook de bereidingswijze, de verpakking, de koeling, het vervoer enzovoort. Hetzelfde geldt ook voor de verdeling van de algemene uitkering. Vandaar dat de ROB in een Tussenbericht een aantal indringende vragen heeft gesteld bij het verdeelvoorstel zoals dat aan de Raad ter advisering is voorgelegd.
Maximale openheid
Nu is het wel zo dat de beheerders van het gemeentefonds tijdens het proces de maximale openheid hebben betracht. Er waren begeleidingsgroepen, klankbordgroepen, stuurgroepen en wat al niet meer. De onderzoekers hebben echt alles uit de kast getrokken om binnen de technische mogelijkheden en op basis van de gegevens van de gemeenten uit de steekproef de meest optimale verdeling te construeren. Alle ingrediënten en E-nummers staan zogezegd keurig vermeld op het etiket. Maar wat velen niet lijken te beseffen is dat er tijdens de zoektocht naar de meest optimale verdeling er tal van keuzes gemaakt worden. Zowel door de onderzoekers als ook uiteindelijk ook door de beheerders van het gemeentefonds. Maar uiteindelijk geldt: the proof of the sausage is in the eating. Met andere woorden: voldoet de uitkomst aan alle eisen als kosten oriëntatie, globaliteit, draagkracht en uitlegbaarheid.
Politieke keuzes
In zijn Tussenbericht spreekt de ROB overigens nog geen oordeel uit over de kwaliteit van de verdeling. Wel is het de ROB opgevallen dat sommige uitkomsten niet overeenkomen met het beeld van de financiële positie van de betreffende gemeenten. Dan kan het zijn dat het beeld van de financiële positie niet overeenkomt met de werkelijkheid, maar het kan natuurlijk ook zo zijn dat het verdeelmodel door een aantal op zich logische keuzes er toch onvoldoende in slaagt de werkelijkheid te benaderen. Het is mogelijk dat binnen de steekproef na statistische maatstaven de meest optimale verdeling is geconstrueerd, voor de liefhebbers een hoge R-waarde. Maar dat op het moment dat het model wordt toegepast op alle gemeenten er toch vreemde uitschieters of patronen te zien zijn die niet logisch lijken. Dan moet je de bereidheid hebben de uitkomsten nog eens tegen het licht te houden. En nog eens na te gaan of dit de bedoeling was of dat er in het zoekproces keuzes zijn gemaakt die bij nader inzien minder gelukkig uitvallen.
‘Verdelen vraagt ook politieke keuzes’
Het zoeken naar de meest optimale verdeling is een iteratief proces. Verdelen is geen technisch proces maar vraagt ook politieke keuzes. Niet alleen ‘regressie met verstand’, maar ook bestuurlijke wijsheid.Met dit Tussenbericht beweert de ROB niet dat het hele verdeelonderzoek over moet, maar wel dat het hele proces nog eens goed moet worden doorlopen. Het worst case scenario is dat de hele herverdeling wordt afgeblazen. Of je nog worst lust?
*Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 29 maart 2021 bij de Raad voor het Openbaar Bestuur.
Geef een reactie