Kennis is macht. Maar kennis die je hebt, maar niet gebruikt, is machteloos, stellen Peter van Hoesel en Rob van Engelenburg. Zij laten aan de hand van problemen op vier beleidsterreinen zien dat de kennis voorhanden is om beleid te verbeteren, maar de overheid daar niets mee doet.
Kennis is belangrijk voor de samenleving. Denk bijvoorbeeld maar aan kennis die nodig is om apparaten te fabriceren, computers te laten functioneren, medicijnen te ontwikkelen, logistieke vraagstukken op te lossen of voedsel te produceren.
Kennis is ook belangrijk voor overheidsbeleid, maar daar is iets vreemds mee aan de hand. De overheid negeert kennis over het algemeen, ook voor de hand liggende kennis die relevant is voor allerlei beleidsterreinen wordt opzijgeschoven. Dat gebeurt nota bene zelfs met kennis die voortkomt uit door de overheid geïnitieerde beleidsevaluaties en adviesorganen. Als zulke kennis beter benut zou worden, zou het overheidsbeleid er een stuk beter uitzien, met als positieve gevolgen een beter functionerende samenleving, een hoger niveau van welzijn en meer vertrouwen in de overheid. Kennis is macht, maar dat is alleen zo wanneer je kennis toepast. Kennis die op de plank blijft liggen is machteloos. Voorbeelden zijn er genoeg, op zowat alle beleidsterreinen. Wij concentreren ons op vier daarvan: de arbeidsmarkt, criminaliteit, zorg en de woningmarkt.
De vastlopende arbeidsmarkt
Op het gebied van de arbeidsmarkt is veel kennis voorhanden die min of meer haaks staat op het overheidsbeleid. De eisen waar mensen met een uitkering aan moeten voldoen, werken het vinden van betaalde arbeid vooral tegen. Er is een sollicitatieplicht die ontmoedigend werkt als je vele malen vergeefs hebt gesolliciteerd. Alleen al het afschaffen van deze verplichting zou helpen om werklozen betere ingangen te laten vinden. Als je bovendien laat zien hoe je die ingangen kunt vinden, zal daar ook meer gebruik van worden gemaakt. Je moet meteen een baan zien te vinden, wat lastiger is dan het zetten van tussenstapjes (denk bijvoorbeeld aan tijdelijk werk met gedeeltelijk behoud van de uitkering, kennismakingsstages, bedrijfsopleidingen met behoud van uitkering), maar zulke tussenstapjes krijg je niet zomaar voor elkaar omdat de uitkeringsregels dit belemmeren.
‘De overheid doet weinig aan het faciliteren van herkansingen voor mensen’
Door uitkeringsregels te versoepelen en zulke tussenstapjes juist te bevorderen zullen mensen met een uitkering makkelijker werk vinden. De overheid doet verder weinig aan het faciliteren van herkansingen voor mensen die nieuwe kansen zoeken. Door meer herkansingen te bieden zullen meer mensen overstappen naar werk waar ze beter op hun plaats zijn.
Armoedeval
De armoedeval die wordt veroorzaakt door vele aan allerlei voorwaarden gekoppelde inkomensregelingen belemmert een optimale werking van de arbeidsmarkt, doordat het in veel gevallen nauwelijks loont om te gaan werken dan wel méér te gaan werken. Als je al dit soort regelingen vervangt door een onvoorwaardelijk basisinkomen hef je de armoedeval helemaal op en zal de arbeidsparticipatie omhoog gaan.
Werkgevers in het MKB voelen zich door diverse overheidsregels gedwongen terughoudend te zijn om mensen aan te nemen. Een voorbeeld hiervan is de wet loondoorbetaling bij ziekte. Door dat soort regelingen te versoepelen zal het MKB een betere positie op de arbeidsmarkt. De fiscale en de administratieve lastendruk voor het MKB is beduidend hoger dan voor grote bedrijven, waardoor hun armslag op de arbeidsmarkt wordt beperkt. Door dit verschil in lastendruk te reduceren ontstaat er meer ruimte bij het MKB om mensen aan te nemen.
‘De adviezen van de commissie Borstlap hebben tot geen enkele beleidswijziging geleid’
De regelingen voor zzp-ers komen vooral voort uit regelingen die uitgaan van de klassieke tweedeling ‘ondernemers’ en ‘werknemers’. Zelfstandige arbeid ondervindt daar de nodige hinder van. Door een derde categorie te onderscheiden kan de regelgeving beter gaan functioneren voor zelfstandigen.
Kortom, als de bestaande kennis op het gebied van de arbeidsmarkt op het desbetreffende overheidsbeleid zou worden losgelaten zou het beleid echt op zijn kop moeten, maar dat gaat ondanks allerlei overleg met maatschappelijke partners bepaald niet makkelijk. Bijvoorbeeld de adviezen van de commissie Borstlap hebben feitelijk nog steeds niet tot enige beleidswijziging geleid.
Hoge winsten en lage pakkans
Op het gebied van criminaliteitsbestrijding is duidelijk dat het bestaande beleid criminaliteit eerder in stand houdt dan terugdringt, daar heb je het onderzoek op dit gebied niet eens voor nodig. De winsten zijn hoog, de pakkans is laag, de straffen schrikken criminelen nauwelijks af.
Verbieden van drugs leidt tot een verdienmodel voor criminelen. Dan wordt de bestrijding hiervan vooral dweilen met de kraan open, want voor iedere crimineel die wordt gegrepen zijn er genoeg gegadigden die zijn plaats graag willen innemen. Daar komt nog bij dat de hoge prijzen van drugs kleine criminaliteit stimuleren. Het witwassen van crimineel geld zorgt bovendien voor de nodige ontregeling van de legale economie. Legalisering/regulering van drugs zal het criminele verdienmodel uitschakelen, waardoor de overlast voor de samenleving flink zal worden verminderd.‘
‘In de zorg worden heel wat onnodige kosten gemaakt’
Financiële criminaliteit wordt door ingewikkelde regelgeving nogal gestimuleerd. Zulke regelgeving nodigt criminelen als het ware uit om na te gaan waar mogelijkheden zitten om de samenleving allerlei nadelen te bezorgen, zoals beroving van bankrekeningen van burgers/bedrijven en hogere belastingen voor gewone burgers. Eenvoudiger regelgeving zal hierop een gunstig effect hebben, denk bijvoorbeeld aan vereenvoudiging van het belastingstelsel en van subsidieregelingen.
Ook milieucriminaliteit wordt in de hand gewerkt door allerlei lastig te handhaven regelgeving. Dat nodigt criminelen uit om te proberen zulke regels te omzeilen. Beter handhaafbare regels en meer preventieve maatregelen zouden hier verbetering in kunnen brengen. Kortom, raadpleeg de kennis op dit gebied en je komt al gauw tot de conclusie dat het eigenlijk heel anders moet. Maar de politiek wil er niet aan.
Zorgen om de zorg
Het zorgstelsel zit knap ingewikkeld in elkaar, met als gevolg dat er heel wat onnodige kosten worden gemaakt die een flinke hap uit het zorgbudget nemen.
Denk maar aan hoge administratieve lasten in de zorgsector, die de zorg zelf nogal in de weg zitten. Denk aan overbodige behandelingen die worden gestimuleerd door het systeem dat de vergoedingen aan zorgverleners regelt. Denk aan oneigenlijk gebruik en misbruik die met ingewikkelde financiële regels in de hand worden gewerkt. Denk ook aan de rol van commercie in de zorg, bijvoorbeeld medicijnfabrikanten die onnodig hoge prijzen kunnen vragen of aan de kosten van reclames van verzekeringsmaatschappijen.
Dit is allemaal ruimschoots bekend via heel wat onderzoek op dit gebied, maar dat heeft niet geleid tot aanpassingen, zoals: meer vertrouwen geven aan professionals in de zorgsector, weghalen van regels die de kosten omhoog jagen, terugdringen van overbodige kosten van commercie in de zorg.
Hoge woonlasten
Het is zonneklaar dat het huisvestingsbeleid wordt gefrustreerd door financiële tegemoetkomingen van de overheid die de woonlasten omlaag moeten brengen maar die de kosten juist omhoog jagen. Afschaffen hiervan zal de woonlasten geleidelijk weer omlaag brengen.
Het is ook duidelijk dat de voorrangspositie die projectontwikkelaars krijgen bij gemeenten leidt tot hogere woonlasten en tot een lagere kwaliteit van woningen en van de woonomgeving. Meer zelfbouw mogelijk maken via een actievere rol van gemeenten leidt tot betere huizen en een mooiere woonomgeving.
‘Grondpolitiek werkt belemmerend op uitbreidingsplannen van gemeenten’
De ingewikkelde bouwvoorschriften lijken noodzakelijk om veilige woningen neer te zetten, maar vormen tevens een belemmering voor burgers om tot zelfbouw te komen, terwijl ze lang niet allemaal noodzakelijk zijn. Voor zelfbouw zou een eenvoudiger basispakket aan bouwvoorschriften de drempels beduidend kunnen verlagen
Grondpolitiek werkt nogal belemmerend op uitbreidingsplannen van gemeenten, omdat grondbezitters in een sterke positie zijn gezet. Geef gemeenten meer mogelijkheden om bouwgrond te verwerven tegen schappelijke prijzen en de gewenste aantallen nieuwe woningen zullen eerder kunnen worden bereikt.
Kennis op dit gebied laat dit allemaal duidelijk zien, maar dat heeft tot nu toe nauwelijks impact op de politiek in die zin dat van zulke aanpassingen nauwelijks sprake is.
Politiek versus samenleving
Zo kun je op zowat elk beleidsterrein tegenspraken vinden tussen kennis en beleid. Over de oorzaken hiervan is onder meer in ons artikel ‘De politieke gevangenis’ een en ander te lezen. De vraag is vervolgens wat hieraan kan worden gedaan. We geven een aantal suggesties.
Een algemene regel dat beleid gebaseerd dient te worden op kennis uit wetenschap en praktijk en dat eventuele afwijkingen hiervan duidelijk gemotiveerd dienen te worden, zou zeker helpen. Maar wil de politiek zo’n regel wel? Het komt politici beter uit om niet gehinderd te worden door kennis. Aan de andere kant zou het de samenleving beter uitkomen als de politiek wel serieus rekening houdt met kennis. Wat is nu belangrijker: de samenleving of de politiek? Als een politieke partij zou aankondigen een regel te willen invoeren dat kennis een belangrijke basis dient te vormen voor de beleidsontwikkeling zou deze partij vast veel stemmen krijgen.
‘Als beleid slecht functioneert, moet het worden afgeschaft’
Een regel waarmee slecht lopend beleid zonder veel omhaal kan worden afgeschaft, zou ook helpen. Beleid dat eenmaal in werking is getreden is nauwelijks meer weg te krijgen, omdat er bijna onneembare hordes moeten worden genomen. Weghalen of in elk geval verlagen van die hordes zou helpen. Een regel dat beleid alleen mag worden voortgezet als blijkt dat het redelijk tot goed verloopt zou zeker ook helpen, met als bijkomende regel dat als beleid slecht functioneert het dan ofwel wordt afgeschaft of in elk geval grondig moet worden herzien. Dat zou je nog kunnen versterken door bijvoorbeeld de Algemene Rekenkamer jaarlijks te laten bekijken welk beleid daarvoor in aanmerking komt.
Wat ook zou helpen is om burgers en bedrijven gelegenheid te geven aan te geven hoe beleid voor hen uitpakt en welke mogelijkheden voor verbetering zij zien. Uiteraard moet de overheid dan wel serieus omgaan met zulke terugkoppelingen.
Tenslotte zou de overheid zichzelf moeten verplichten het eigen evaluatieonderzoek niet uit de weg te gaan maar daadwerkelijk te benutten om tot verbeteringen te komen, ook wanneer daar grondige aanpassingen voor nodig zijn.
Kennis is leidend
Kortom, er is een breed gedragen programma ‘beleidsverbetering’ nodig, met daarin een leidende rol voor kennis. Als zo’n programma bovendien wordt uitgevoerd in serieuze samenspraak met burgers en bedrijven verhoogt dat de kans op benutting van kennis aanzienlijk. Zo kan kennis weer machtig worden.
‘Wil de overheid kennis wel benutten?’
Benutten van kennis lijkt prima te doen, maar het blijft de vraag of de overheid dat wel wil. De waan van de dag, ideologische opvattingen, kortetermijndenken, wegkijken, logge overheidsorganisaties, versplinterde politiek, gebrek aan visie, complexiteit van het bestaande beleid, dat alles (en meer) houdt de overheid tegen. Kennis wordt daarmee naar de achtergrond verdrongen en zolang dat zo blijft, is kennis machteloos. De overheid lijkt zich hiervan onvoldoende bewust, maar misschien helpt dit artikel om de overheid een beetje wakker te schudden.
Geef een reactie