Wat kun je leren van grote en kleine crises?

Wat hebben de februariramp van 1953, de Bijlmerramp, de cafébrand in Volendam, de vuurwerkramp in Enschede en het neerstorten van MH17 met elkaar gemeen? Zo op het eerste gezicht weinig of niets. Wie wat beter kijkt, ziet toch overeenkomsten. Het zijn relatief grote incidenten, met dito aantallen slachtoffers en materiële schade. Het zijn ook gebeurtenissen die daarom veel aandacht trekken en veel maatschappelijke onrust veroorzaken. Maar het zijn – gelukkig maar – ook uiterst zeldzame incidenten, waar bestuurders en ambtenaren zelden mee geconfronteerd worden.

Veel groter is de kans dat ze te maken krijgen met kleinschaliger incidenten en gelokaliseerde crises, met beperkte personele en materiële gevolgen. Gebeurtenissen die kritiek zijn in de context waarin ze zich afspelen, en daar bestuurders, organisaties en burgers onder grote druk kunnen zetten, maar geen nationaal karakter hebben en ‘dus’ vaak minder aandacht krijgen – in de media vaak kort maar hevig en in de wetenschap vrijwel niet. Vooral dat laatste is spijtig omdat we juist van kleine en dus meer gangbare incidenten veel kunnen leren. In de wetenschappelijke kennislacune die er is, probeert de reeks jaarboeken Lessen uit crises en mini-crises onder redactie van Menno van Duin en Vina Wijkhuis (resp. lector en hoofdonderzoeker aan het Instituut voor Fysieke Veiligheid, IFV) te voorzien. Er liggen inmiddels vier kloeke delen, alle gepubliceerd bij uitgeverij Boom Bestuurskunde, waarin tientallen cases in allerlei sectoren worden beschreven en geduid.

Jumbo
Hoewel de redacteuren en auteurs grote incidenten als MH17 zeker niet schuwen en daar fraaie reconstructies van bieden, ligt de meerwaarde van de studies in menig opzicht juist in de aandacht die wordt besteed aan de kleinere, meer alledaagse crises. Dat zijn gebeurtenissen die zich overal kunnen voordoen, die ieder van ons kunnen treffen en die zich vaker voordoen dan de grote rampen en crises die zo (onmatig) veel aandacht krijgen in de media en publieke opinie. We hebben het dus over min of meer alledaagse ongelukken en branden, over afpersing van de Jumbo, de vallende kranen in Alphen, Tarik Z. die het NOS Journaal kaapt of over maatschappelijk ingrijpende gebeurtenissen als de vluchtelingencrisis of (vrolijker van aard) de start van de Tour de France in Utrecht; allemaal voorbeelden uit het boek over 2015.

Ook kleinere incidenten vormen vaak forse uitdagingen voor het openbaar bestuur, al was het maar om ze ook klein te houden in termen van maatschappelijke en ‘reputationele’ impact. De redacteuren dagen hun auteurs uit zich niet te beperken tot een beknopt feitenrelaas. Ze vragen hun ook in te zoomen op één of meer dilemma’s die een ogenschijnlijk eenvoudige casus lastig of bijzonder maken. Handelen we ‘volgens het boekje’ of wijken we er van af (casus: Brand in seniorenflat)? Informeren we als burgemeester onze burgers, ook als we daar eigenlijk niet over gaan (casus: Tarik Z.)? Is hulp van buitenaf een zegen of juist een last (casus: Overstroming VUmc)? Het maakt de boeken tot een goudmijn voor praktijkmensen en opleiders.

Leesstof
Van Duin en Wijkhuis beperken zich niet tot het (laten) beschrijven van al die verschillende cases en dilemma’s. Elke bundel begint met een hoofdstuk waarin ze op basis van de uiteenlopende casus meer algemene lijnen uitzetten en lessen trekken. In de bundel van 2016 is dat onder meer de constatering dat crises steeds meer ‘plaatsontbonden’ zijn. Gebeurtenissen ver weg, in Syrië bijvoorbeeld, hebben soms hun repercussies in Nederlandse gemeenten, zoals de heftige conflicten over vestiging van AZC’s.
De bundels vormen belangrijke leesstof voor professionals in het openbaar bestuur; zowel ambtenaren als bestuurders. De alledaagsheid van (mini-)crises betekent immers dat ‘het ons allemaal kan overkomen’. En hoewel elke situatie weer (net iets) anders is, kunnen we toch veel leren van ervaringen van anderen met soortgelijke crises. Deze reeks bundels helpt daar zeker bij.