Open innovatie tegen corona

Mark Rutte zegt het helder: ‘De opgave waar we voor staan is heel groot en we moeten dit echt met 17 miljoen mensen doen’. De maatschappelijke initiatieven die nu ontstaan rondom de gevolgen van het coronavirus, tonen aan dat hier gehoor aan wordt gegeven. Het is belangrijk dat de overheid deze initiatieven nu actief gaat ondersteunen.

Een bureaucratie als de Nederlandse overheid is sterk in het bieden van zekerheid en betrouwbaarheid. We zien dat het huidige kabinet deze rol goed oppakt met maatregelen op het gebied van gezondheid en financiële ondersteuning. Voor de maatschappelijke en sociale gevolgen van de crisis, waarvan we nu nog maar een eerste begin hebben gezien, is een bureaucratie minder goed toegerust. Deze gevolgen zijn niet precies te voorspellen en zullen de komende weken en maanden bovendien snel veranderen. Hier ligt momenteel een gat dat de overheid niet alleen kan dichten. Een oplossing ligt in het stimuleren van open innovatie, ofwel het innoveren over de grenzen van organisaties heen. Ik beperk me in dit artikel tot het domein van de digitale en sociale innovatie en ik ga niet in op de medische innovatie, die nu uiteraard ook hard nodig is. Ik zal als bestuurslid van stichting Code for NL hier een aantal praktijkvoorbeelden uitlichten die we tegen zijn gekomen in ons netwerk van developers en designers die samenwerken tegen het coronavirus.

Waarom open innovatie?
De overheid kan onmogelijk de volledige regie houden in een crisis zoals dit, laat staan dat ze alle problemen alleen op kan lossen. Het stimuleren van open innovatie door maatschappelijke organisaties en initiatieven draagt bij aan het oplossen van veel problemen die gaan ontstaan. Bij open innovatie draait het om het snel en vroegtijdig signaleren en delen van behoeften, oplossingen en initiatieven. Open innovatie biedt in de context van het coronavirus diverse voordelen:

• De uitdagingen waar we voor staan zijn sterk multidisciplinair van aard. Door open te werken, wordt het mogelijk voor mensen die net buiten het normale werkveld zitten om aan te haken en oplossingen aan te dragen.
• Het is makkelijker voor anderen om op initiatieven voort te borduren. Bijvoorbeeld: data uit een zelfrapportage app voor symptomen die je ervaart, kan worden hergebruikt door anderen om deze te linken aan de officiële gevallen. Maar dan moet die data wel open zijn. Hetzelfde geldt voor internationale initiatieven: als die op basis van open source code zijn opgezet, dan zijn ze gemakkelijk naar Nederland te vertalen. We houden vanuit Code for NL daarom de diverse initiatieven goed in de gaten.
• Hoeveel knappe koppen je organisatie ook heeft, er werken altijd meer knappe koppen buiten je organisatie. De uitdaging is hoe je deze aan je kunt binden. Bedrijven als Innocentive doen dit door prijzengeld in combinatie met een marktplaats voor vragen (problemen) en aanbod (oplossingen). Het gaat hierbij vaak om complexe technische uitdagingen. Interessant te zien is dat ook hier veel innovaties komen door mensen die net buiten het vakgebied komen. Een frisse blik kan blijkbaar vaak helpen.
• De combinatie van digitale platforms en vrijwilligers is in potentie erg krachtig, omdat vrijwilligers zich op die platforms doelgericht en op grote schaal kunnen mobiliseren. Een mooi voorbeeld hiervan is een nieuw ontstaan initiatief Held Nodig, waarbij hulpvraag en aanbod bij elkaar gebracht worden. Op de eerste dag waren er gelijk al tienduizenden bezoekers per uur. De open technologie maakt het mogelijk dat men elkaar rondom zo’n initiatief op bijvoorbeeld het Code for NL platform kan vinden.
• Door de huidige crisis kunnen veel mensen hun werk niet of niet volledig doen. Door de zzp’ers en werknemers die nu thuis zitten slim te mobiliseren, is er een enorm potentieel om maatschappelijke uitdagingen gezamenlijk aan te gaan.

Het is om meerdere redenen van belang dat de overheid een proactieve rol in neemt bij het sturen en faciliteren van de innovaties die nu ontstaan. Ten eerste omdat het anders een kwestie van tijd is voordat commerciële partijen in het gat springen dat er nu ontstaat. Aangezien het hier al snel om medische persoonsgegevens (‘bijzondere’ gegevens volgens de AVG), is dat een ongewenste situatie. We willen liever niet dat Facebook nog meer ziektegegevens van mensen in handen krijgt, lijkt me. Ten tweede zien we nu een versnippering van initiatieven. Dat is ten dele prima, want zo gaat het bij snelle innovatie, maar het is tegelijkertijd zonde als er te veel dubbel werk gedaan wordt. Code for NL werkt daarom bijvoorbeeld aan een Nederlandse toevoeging op het Coronavirus Tech Handbook. Tot slot zien we nu al dat initiatieven die goed werken, overstroomd worden doordat ze de vraag niet goed aankunnen. Een actieve rol vanuit de overheid kan de energie beter kanaliseren.

Wat kan de overheid doen?
De overheid kan een aantal zaken doen om de innovatie vanuit maatschappelijke organisaties en particuliere initiatieven beter te ondersteunen en stimuleren. Ten eerste kan de overheid nog opener te werk gaan, zodat actieve burgers makkelijker kunnen helpen. Een voorbeeld. Het RIVM doet uitstekend werk, maar het zou goed zijn als ze meer aandacht gaven aan het beschikbaar stellen van open data rondom het coronavirus, zowel in kwaliteit als in kwantiteit. Momenteel kost het dagelijks werk om de datasets van het RIVM om te zetten naar een herbruikbaar formaat voor visualisaties en analyse. Een meer proactieve samenwerking met de community van developers en data scientists zou slim zijn. De overheid van de Verenigde Staten geeft al een goed voorbeeld van een opener houding. Daar roept het Witte Huis de tech-community actief op om bij te dragen aan de analyse van Covid-19 data.

Ten tweede kan de overheid organisaties stimuleren en financieren die initiatieven en mensen met elkaar kunnen verbinden. Er begint met de dag een grotere versnippering te ontstaan aan initiatieven die flink overlappen. Door initiatieven samen te voegen en er vervolgens een bredere bekendheid aan te geven, komen initiatieven veel beter van de grond. Bovendien worden er in het buitenland ook al veel projecten opgetuigd, die we in Nederland gemakkelijk kunnen hergebruiken. Veel projecten worden op basis van open source code opgezet en zijn daarmee gemakkelijk geschikt voor de Nederlandse context te maken.
Ten derde zou het goed zijn om een collaboratief data platform op te zetten, waar datasets rondom het coronavirus makkelijker gedeeld kunnen worden en verrijkt kunnen worden met andere databronnen. Dit kan helpen bij de analyse van de verspreiding van het virus en de effectiviteit van de maatregelen. Het zou goed zijn om naast coronadata.nl (van het RIVM) een opener platform te lanceren waar data scientists, developers en andere professionals met relevante skills elkaar kunnen vinden en hun data, analyses en API’s kunnen delen.
Tot slot kan de overheid hackathons en designathons (laten) faciliteren, als snelkookpan voor oplossingen voor problemen die gaan ontstaan. Dit kan de bovenstaande punten versterken. Maar richt je niet alleen op de startup community met prijzengeld en investeringen. Stimuleer juist ook civic en open innovatie, waarbij erkenning vaak belangrijker is dan geld. Zou het niet mooi zijn als een minister van dit kabinet een online prijsuitreiking doet als erkenning voor de drie beste initiatieven?
We staan vermoedelijk nog maar aan het begin van de ellende die het coronavirus gaat veroorzaken. De samenleving zal ongetwijfeld veel veerkracht tonen en het beste in mensen naar boven halen. Het is van groot belang dat de overheid die veerkracht zo goed en effectief mogelijk stimuleert. Vanuit Code for NL alleen al zijn er honderden mensen die graag willen helpen. We helpen graag!

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij iBestuur online op 19 maart 2020.