Opstelten en Aboutaleb: verschillend maar fascinerend

Burgemeester zijn is een interessant vak. En veel burgemeesters zijn zelf ook interessante mensen. Ook wat dat betreft had en heeft een stad als Rotterdam veel te bieden. Kort na elkaar verschenen, recent, twee boeken over Rotterdamse burgemeesters [1]: Ahmed Aboutaleb en Ivo Opstelten. Opstelten is een prototypische bestuurder: een doener – geen denker. Aboutaleb is en blijft minder een open boek dan Opstelten.

De nog zittende burgemeester – Ahmed Aboutaleb – wilde, begrijpelijk, niet geïnterviewd worden voor het boek. Te vroeg om de balans op te maken in de vorm van een biografie. Wie weet wat er, wat betreft zijn carrière nog komt? Elisa Hermanides en Ruben Koops moesten dus omtrekkende bewegingen maken om een zo compleet mogelijk beeld van leven en werken van Aboutaleb tot nu toe te schetsen. Omdat er veel materiaal beschikbaar is, slagen ze daar redelijk goed in.
Ron Meerhof daarentegen baseert zijn boek in belangrijke mate op tientallen gesprekken (p. 406) met Ivo Opstelten. Hoewel de auteur zeker de moeite neemt ook anderen en beschikbare bronnen te raadplegen, is het boek toch net zo goed het verhaal van Opstelten zelf als een verhaal over hem. Bovendien geldt voor Opstelten dat hij een lange loopbaan als ambtenaar, burgemeester, bestuurder en minister wel zo ongeveer afgesloten heeft. In zijn geval is het inderdaad tijd om de balans op te maken.

De loopbanen en persoonlijke geschiedenissen van Aboutaleb en Opstelten zijn zò verschillend dat het bijna onmogelijk zo niet onzinnig is om hun carrières te vergelijken. Opstelten staat in menig opzicht model voor de carrière-burgemeester, die tot voor kort in de burgemeesterswereld heel gebruikelijk was. Zij het dat niet iedereen zo jong burgemeester werd en met zo veel succes van kleine naar grote(re) gemeenten trok.
Opstelten is ook een prototypische bestuurder. Een doener – geen denker – die zaken voor elkaar krijgt die anderen niet voor elkaar krijgen. Wat zijn geheim is? Ik denk, op basis van het boek, een combinatie van lef, een immens netwerk en een vermogen om mensen – medewerkers, vertegenwoordigers van andere organisaties, maar ook gewone burgers – te motiveren en mee te nemen naar een duidelijk geformuleerd doel. Meestal goedschiks maar als het moet ook minder aardig. Goede bestuurders maken nu eenmaal niet alleen maar vrienden. Als netwerker par excellence paste hij – anders dan zijn wat regenteske imago zou doen vermoeden -perfect in een tijd waarin lokaal bestuur minder top down en meer horizontaal – samen met vele anderen – ging functioneren.
Meerhof schetst ook een opvallend positief beeld van Opsteltens ministerschap. Zeker ten tijde van het kabinet Rutte 1. Toch doet dat niet af aan het gevoel dat het ministerschap niet meer is geweest dan een epiloog bij een lange en glanzende loopbaan als burgemeester.

Onomstreden
Aboutaleb is moeilijker in een paar zinnen te vangen. Hij is in menig opzicht het rolmodel van de geslaagde immigrant. Van een dorpje in het Rifgebergte in Marokko tot burgemeester van de tweede stad van Nederland. Allerminst een carrièreburgemeester. Eerder was hij onder andere  journalist, programmamaker, directeur van Forum en wethouder van Amsterdam. Een gedreven iemand, die de kansen die hij kreeg met beide handen aan heeft gegrepen. Iets dat hij anderen, vooral jongeren met een immigratie achtergrond, ook graag voorhoudt. Toch kan je twijfels hebben of iedereen die zijn best doet het zo ver zou kunnen schoppen als hij. Zijn loopbaan lijkt me een unieke mix van (inderdaad) grote inspanningen, ambitie, talent en gelukkige omstandigheden.
Overigens waren de omstandigheden waarin hij, al weer 10 jaar geleden, als burgemeester in Rotterdam begon allerminst gelukkig. Een zeer verdeelde gemeenteraad hees hem op het schild, na een sterk gepolariseerde benoemingsprocedure. Kort na zijn aantreden kwam daar nog het drama van strandrellen in Hoek van Holland overheen (p. 115 -121), dat zijn positie aan het wankelen bracht. Het zegt iets – of beter: heel veel – over zijn doorzettingsvermogen en kwaliteiten dat Aboutaleb nu vrijwel onomstreden kandidaat is voor een derde termijn als burgemeester. Politiek en maatschappelijk heeft hij zich een vrijwel onaantastbare positie verworven. Zijn bestuurlijke kwaliteiten, zijn lef (bijvoorbeeld bij de vestiging van een asielzoekerscentrum in Beverwaard; zie p. 193 – 195) maar ook zijn oratorische en poëtische talenten spelen daar een belangrijke rol bij. Anders dan Opstelten is hij doener en denker.

Wat Aboutaleb (tot nu toe) niet heeft gedaan, is zich laten verleiden om landelijk lijsttrekker van de PvdA te worden. Mogelijk dat zijn eerdere ervaring in de Haagse politiek – als staatssecretaris – daarbij een rol speelt. Maar het is in ieder geval een verstandige keus. Zoals Opsteltens omzwervingen als minister illustreren.
Benjamin Barber mag dan, in zijn bestseller, menen dat de wereld er beter uit zou zien als burgemeesters (inter)nationaal meer te zeggen zouden hebben[2]. Maar voorlopig is de harde Nederlandse werkelijkheid dat de kloof tussen ‘Den Haag’ en de rest van politiek-bestuurlijk Nederland groot is. Zo groot dat een succesvolle burgemeester – Peper [3], Opstelten – nog niet per definitie een succesvolle minister hoeft te zijn. Deze succesvolle burgemeester doet er dus goed aan vooral te blijven wat hij is en waar hij is. Ook vanuit die rol heeft de burgemeester van de tweede stad van Nederland overigens meer dan voldoende invloed op de Haagse politiek en bureaucratie.

Leesbaar
Uiteenlopende burgemeesters leveren uiteenlopende biografieën op. Boeken die gemeen hebben dat ze leesbaar en interessant zijn. Toch heb ik het idee dat Opstelten completer en doorzichtiger over het voetlicht komt dan Aboutaleb. Misschien hangt dat ook wel samen met het feit dat Opstelten behoorlijk extravert is, terwijl Aboutaleb meer vanuit een zekere afstandelijkheid en geslotenheid functioneert. Voor iemand die nog midden in het bestuur van de grote stad zit misschien ook niet onbegrijpelijk, hoewel het ook met persoonlijkheden en persoonlijke stijlen te maken heeft. Aboutaleb is en blijft uiteindelijk minder een open boek dan Opstelten. Misschien kan Aboutaleb ons daarom ooit, op lange termijn als ook hij zijn loopbaan heeft afgesloten, verblijden met een autobiografie.

Foto: ministerie van Justitie en Veiligheid

Literatuur

• [1] Elisa Hermanides & Ruben Koops, Ahmed Aboutaleb. Overal de eerste. Amsterdam: De Bezige Bij, 2019. 286 blz. ISBN 978 94 031 3790 2.
  Ron Meerhof, Opstelten. Een leven in het openbaar bestuur. Amsterdam: De Bezige Bij, 2019. 415 blz. ISBN 978 94 031 7210 1.   
• [2] Benjamin R. Barber, If Mayors Ruled the World . Dysfunctional Nations, Rising Cities. Yale University Pres: 2014.
• [3] Wat langer geleden verscheen ook een biografie van Bram Peper: Henk van Osch, Bram Peper. Man van contrasten. Amsterdam: Boom, 2010. 493. blz. ISBN 978 94 6105 111 0.