Raamambtenarij

Een echte raamambtenaar is er niet één die lanterfant, maar juist iemand die het raam van zijn kantoor open doet en naar buiten stapt. Wat als we allemaal raamambtenaren zouden zijn?

Dan zou iedereen uit zijn raam geklommen zijn en daar aan het werk zijn waar je echt waarde kunt toevoegen. Geen overheidskantoren meer nodig. Dat zouden mooie appartementsgebouwen kunnen worden, waarmee ze een bijdrage leveren aan het oplossen van de woningnood.
Maar hoe zou je werkdag eruit zien als je geen overheidskantoor had om in te werken? Geen gemeentehuis. Geen provinciehuis. Geen ministerie. Geen kantoor van het waterschap, Rijkswaterstaat of noem maar op.
Deze vraag stelde ik begin februari 2020 op sociale media aan de raamambtenaren in mijn netwerk. Mijn netwerk vond het een mooie en vooral ook interessante vraag.
Thuiswerken was een veel genoemde optie. Of onderweg. Op flexwerkplekken, bij sociale teams. Maar ook meer creatieve oplossingen kwamen voorbij, zoals het herinrichten van SRV-wagens als mobiele werkplekken die door de gemeente zouden rijden. In het kader van duurzaamheid zouden deze wel omgebouwd moeten worden naar elektrische SRV-wagens.

Ook werd vaak genoemd dat wij raamambtenaren de systeemwereld moeten verlaten en op moeten gaan in de realiteit, de leefwereld. Is de systeemwereld dan ook echt gebonden aan ons overheidsgebouw en kunnen we die alleen verlaten als we buiten de deur gaan werken? Of kunnen we ook binnen een overheidsgebouw ons inleven in de realiteit? Ook daar kwamen mooie antwoorden op.  Er werd aangegeven dat we niet kunnen zonder systeemwereld, maar dat het systeem niet het uitgangspunt moet zijn. Het systeem moet slechts de bedoeling ondersteunen. Als je meer buiten het systeem of buiten het overheidskantoor gaat werken, heb je ook meer oog voor de zaken buiten het systeem.

Werkdag
Mooie vragen, maar laten we eerst eens kijken hoe een werkdag er in de praktijk uit zou kunnen zien als we geen overheidskantoren meer zouden hebben:

9.00 uur
De keek op de week vindt plaats bij de Hema. Iedere maandagochtend verzamelen de raamambtenaren daar als team om de week door te spreken. Wie gaat wat, waar doen? Onder het genot van het ontbijt voor 1 euro (we blijven wel ambtenaren die werken voor een ambtenarensalaris)  wisselen we informatie uit. Dat zouden we ook via Skype kunnen doen, maar met elkaar in één ruimte zitten werkt wel verbroederend. Ook schuiven andere partijen en inwoners gewoon aan.

10.00 uur
Er is portefeuillehouders overleg. Dit vindt wekelijks plaats op verschillende plekken in de gemeente. Dat kan een dorpshuis zijn, een verzorgingstehuis, bij een ondernemer, op de (overdekte) markt of in een plaatselijk café. Ook dit vindt in alle openheid plaats. De wethouders zijn laagdrempelig aanspreekbaar voor zowel raamambtenaren, organisaties als inwoners.

12.00 uur lunchpauze
Rust, regelmaat en reinheid zijn ook nu nog steeds belangrijk. In grote groepen lopen raamambtenaren een rondje door de gemeente. Niet voor een schouw, maar om te ontspannen. Onder het genot van een boterham met kaas lopen we door de gemeente.

13.00 uur
Vanmiddag zitten een aantal raamambtenaren te werken in een dorpshuis. De één is een collegeadvies aan het voorbereiden. De ander werkt zijn mail weg. Een derde is in gesprek met een inwoner over een leuk idee om de leefbaarheid te vergroten. Raamambtenaar nummer vier is naar een ondernemer om een gesprek te voeren over benodigde vergunningen. De vijfde raamambtenaar is naar een inwoner om een paspoort af te geven.

17.00 uur etenstijd
Het is tijd voor de raamambtenaren om zich bij hun gezin te voegen. Even lekker eten en uitwisselen hoe de dag is geweest. De raamambtenaar is energiek thuis gekomen. Ze heeft een leuke baan. Ze is namelijk verantwoordelijk voor een aantal doelen die zij moet bereiken en opgaven die zij moet begeleiden. Deze zijn duidelijk. Haar rol is ook duidelijk. Werk en privé zijn in balans. Haar werk voegt daadwerkelijk waarde toe. Ze krijgt voldoende frisse lucht gedurende de dag.

19.30 uur
De kinderen liggen op bed. Vanavond heeft de raamambtenaar nog een gesprek met een aantal vrijwilligers van een vereniging. Omdat zij overdag werken, hebben zij dan geen tijd om met de gemeente te overleggen. Daarom gaat de raamambtenaar vanavond naar hen toe.
Dat gebeurt niet iedere avond. Zo gaat de raamambtenaar morgenavond sporten. En de avond daarna heeft ze een ouderwetse bankhangsessie voor de televisie.
Morgen weer een mooie, nieuwe dag.

Geen gemeentehuis, maar de gemeente als thuis
Zou dat niet mooi zijn? En het is geen utopie. Het overheidskantoor zal er nog wel een poosje staan, maar je kan als raamambtenaar wel al stappen naar buiten zetten. Begin eens met je raam open te zetten en naar buiten te klimmen.
‘Ja, maar daar heb ik geen tijd voor. Ja, maar dat mag niet van mijn leidinggevende. Ja, maar dan ben ik niet zichtbaar voor mijn collega’s. Ja, maar waar moet ik dan de foto’s van mijn kinderen op zetten?’

Dat doe je stap voor stap. Iedere dag gaat dat raam een stukje verder open en klimt de raamambtenaar steeds een stukje verder naar buiten. Tot er een dag komt dat je het overheidskantoor waar je nu iedere dag werkt slechts een verre herinnering is.

Plan van aanpak
Maar hoe pak je dat aan? Ik ben zelf al ruim 12 jaar ambtenaar. Ambtenaar dus, geen raamambtenaar. En ik heb het heel voorzichtig aangepakt. Ik ben eerst maar eens op onderzoek uitgegaan. Wat is er voor nodig om een echte raamambtenaar te worden? Ik heb een roadtrip gemaakt langs experts, maar niet de meest voor de hand liggende. Uiteraard heb ik Jantine Kriens (voormalig directeur VNG) en Karin Sleeking (directeur A&O fonds Gemeenten) geïnterviewd. En heb ik een goede poging gedaan om Herman Tjeenk Willink te spreken te krijgen. Helaas niet gelukt, ik houd mij aanbevolen voor tips of kruiwagens tot aan zijn voordeur.
Maar ik heb vooral inwoners en initiatiefnemers gesproken, auteurs van boeken, mindfulness-goeroes, personal organizers, criticasters van de overheid. Iedereen om maar een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van de ideale raamambtenaar.

Dat heeft ertoe geleid dat de ontwikkeling naar raamambtenaar, volgens mij, uit vier pijlers bestaat:

1. Mindful ambtenaar: Een mindful ambtenaar is zich bewust van haar eigen fysieke ervaringen, gevoelens en gedachten, zonder onmiddellijk over te gaan op automatische reacties. De werk-privé balans is dik in orde.
2. 9-5 ambtenaar: Deze ambtenaar werkt niet harder, maar slimmer. Deze ambtenaar is niet zozeer druk, maar productief.
3. Zichtbare ambtenaar: Deze staat graag met inwoners, collega’s en partners in verbinding.
4. Scharrelambtenaar: Dit is de ambtenaar die inwonersinitiatieven opspoort en ze door het gemeentelijk apparaat loodst.

Samen zorgen deze vier pijlers ervoor dat er tijd en ruimte is om uit het raam te klimmen en dat als je dan eenmaal buiten bent, je het op de juiste manier aanpakt.
De interviews van mijn roadtrip heb ik samengevoegd in een humoristisch en leerzaam boek voor potentiële raamambtenaren. Een leeswaarschuwing vooraf is wel op zijn plaats. Het lezen van dit boek kan leiden tot lege bureaus, frisse lucht in overheidskantoren, nieuwe ideeën, een betere samenwerking met inwoners en andere externen, blijere inwoners, blijere ambtenaren en zelfs tot meer efficiëntie.

Debby Boers – De ambtenaar die uit het raam klom en verdween, 9789463986007, Mijnmanagementboek.nl, februari 2020.