De Nederlandse samenleving ondergaat een meervoudige transformatie. De impact van technologie, het vernetwerken van de samenleving en nieuwe vormen van democratie… het speelt allemaal een rol. Wat kun je vanuit je professionele discipline doen om de kracht van de samenleving te stimuleren? Een interview met gemeentesecretaris van Zaanstad Jan van Ginkel.
Samen met Frans Verhaaren schreef Van Ginkel een boek om bovengenoemde vraag te beantwoorden: Werken aan de wakkere stad. ‘De Nederlandse steden zijn diep in slaap gesust’, aldus Van Ginkel en Verhaaren in het voorwoord van hun boek. ‘Met name de gemeenschapskracht ligt bleekjes in haar glazen kist.’ Volgens de auteurs is het tijd om de steden ‘wakker te kussen’. Omdat de samenleving ondertussen aan het veranderen is in wat ze ‘een radicaal chaotische samenleving’ noemen.
Zelforganiserend vermogen
Van Ginkel legt uit wat ze daarmee bedoelen: ‘Radicaal komt uit het Latijn en betekent tot in de wortel. Chaotisch slaat niet op chaos maar op de meervoudige transitie die momenteel plaatsvindt. In zo’n situatie volstaan traditioneel bestuurlijke oplossingen niet meer: regie voeren en organiseren hebben niet langer het gewenste effect. In plaats daarvan komt de vaardigheid van ambtenaren om het zelforganiserend vermogen van de gemeenschap te versterken.’
Langzaam leiderschap noemt Van Ginkel die vaardigheid. Belangrijk daarbij is dat je uitgaat van de kracht die al aanwezig is. En dat je daar je acties op afstemt. Van Ginkel: ‘Het gaat niet om daadkrachtig dingen doen maar om langzaam verkennen, waarnemen en aansluiten bij wat je ziet en hoort. De kwaliteit van het zoeken is belangrijker dan de kwaliteit van het vinden.’
Winterslaap
Helaas is langzaam leiderschap nog lang geen gemeengoed. ‘Nog steeds zitten we met z’n allen regie te voeren en te organiseren’, aldus Van Ginkel. ‘Kijk bijvoorbeeld naar sociale wijkteams. Zetten ze mensen in hun kracht of zitten ze stadskantoortje te spelen?’
‘De sterkste manier van organiseren is niet-organiseren’, vervolgt hij. ‘De belangrijkste wetenschap is permanent niet-weten en daarmee omgaan. Wanneer ben je echt uit je winterslaap? Als je in staat bent om zelflerend te zijn. Dat geldt op individueel niveau maar ook op dat van systemen.’
Langzaam leiderschap vraagt van ambtenaren dat ze zich een nieuwe manier van denken en bewustzijn eigen maken. Van Ginkel: ‘Fundamenteel is: de dimensie van tijd loslaten. Concentreer je op wat je wilt bereiken. Of dat 1 jaar of 100 jaar duurt laat je los. Geef het ruimte, dan gaat het harder.’ Een tweede tip: ‘Doe nu al wat later nodig is. Dan haal je de tijd naar je toe. Zo kun je in hoog tempo tot radicale vernieuwing komen.’
Partijpolitieke spelletjes
Bij veel vraagstukken draait het om hiërarchie, macht en ego, aldus Van Ginkel. ‘Maar daar krijg je geen ‘wakkere steden’ mee. Het gaat over zoeken, vragen stellen. Het woord macht komt er helemaal niet aan te pas. Neem de recente verkiezing van de Tweede Kamer-voorzitter. Waar gaat het over? Doe met elkaar wat goed en nodig is. Wat dat is? Je afvragen: wat gebeurt er in de samenleving, wat betekent dat voor de Tweede Kamer en voor de voorzitter en wie is vervolgens de meest geschikte kandidaat. In plaats daarvan spelen partijpolitieke spelletjes en overwegingen een rol.’
Wanneer de overheid er niet in slaagt om aansluiting te vinden bij de samenleving en de transitie die deze doormaakt, dan loopt de boel in het honderd, dat is Van Ginkels diepe overtuiging. ‘Dan verliezen we aan relevantie en kunnen we de zaak wel sluiten. We moeten af van de gewoonte om zaken steeds op één manier benaderen. Er zijn zoveel andere handelingsperspectieven.’
Geef een reactie