Van uitvoerend professionals in het sociaal domein wordt verwacht dat zij innovatief zijn om maatwerk te kunnen leveren aan inwoners. Innovatief zijn is belangrijk voor het leveren van maatwerk, omdat het gemeenten in staat stelt om met creatieve oplossingen in te spelen op individuele omstandigheden van inwoners. Daarnaast kunnen innovaties eraan bijdragen dat de kosten in het sociaal domein beheersbaar blijven. Zo houden we zorg en ondersteuning ook in de toekomst beschikbaar voor iedereen.
Het is niet makkelijk om professionals in het sociaal domein te laten innoveren. Het vraagt van hen om buiten de gebaande paden te treden, te experimenteren en los te komen van bestaande routines. Van organisaties vraagt het dat zij de controle op het werk van professionals kunnen loslaten en handelingsvrijheid aan hen geven.
Deze handelingsvrijheid en de verwachting dat uitvoerend professionals innoveren en maatwerk leveren zorgen voor een grote verantwoordelijkheid. Hun werk bestaat niet langer uit het volgen van regels, maar zij moeten zelf inschatten hoe zij de burger goed kunnen helpen. Dit kan onzekerheid met zich meebrengen.
‘Ambidexter leiderschap is een balanceer-act tussen vernieuwen en de kwaliteit van de huidige dienstverlening bewaken’
Vanuit de psychologie weten we dat mensen op twee manieren kunnen reageren op onzekerheid. Aan de ene kant biedt onzekerheid ruimte om te innoveren en maatwerk te leveren. Aan de andere kan onzekerheid de prestaties van professionals ook negatief beïnvloeden. Wanneer mensen onzeker zijn, missen ze een duidelijk doel om naartoe te werken. Dit kan tot besluiteloosheid leiden, waardoor zij juist niet innoveren.
Dit is een tegenstrijdige verwachting. Daarom is onderzoek gedaan naar de relatie tussen onzekerheid en innovatiegedrag. Voor dit onderzoek is een dagboekstudie uitgezet onder uitvoerend professionals in het sociaal domein in de gemeente Den Haag. Aan deze professionals is dagelijks gevraagd hoeveel onzekerheid zij ervaren en in welke mate zij die dag geïnnoveerd hebben. Ook hebben we eenmalig aan hen gevraagd hoe zij hun teamleider ervaren. In totaal hebben 97 professionals deelgenomen aan het onderzoek en zijn 405 ‘dagboeken’ geanalyseerd.
Rol van de teamleider
Dit onderzoek laat zien dat ondersteuning van de teamleider de cruciale factor is die bepaalt of uitvoerend professionals de ruimte durven pakken die onzekerheid biedt. Het onderzoek toont aan dat er bij medewerkers die weinig ondersteuning van hun teamleider ervaren geen verband is tussen hoeveel onzekerheid zij ervaren en hoeveel zij innoveren. Voor medewerkers die wel veel ondersteuning van hun teamleider ervaren is er juist een sterk positief verband tussen hoeveel onzekerheid zij ervaren en hoeveel zij innoveren. Figuur 1 laat dit verband zien: voor uitvoerend professionals die weinig ondersteuning van hun teamleider ervaren, zien we een nagenoeg rechte lijn die aangeeft dat meer onzekerheid niet samenhangt met meer innovatie. Voor medewerkers die veel ondersteuning van hun teamleider ervaren is er een opwaartse lijn te zien. Hoe meer onzekerheid zij ervaren, hoe meer zij innoveren.
Figuur 1. Relatie tussen onzekerheid en innovatie bij uitvoerend professionals
Om uitvoerend professionals te ondersteunen bij innovatie, is het belangrijk dat teamleiders sturen op vernieuwing en tegelijkertijd oog houden voor de bestaande dienstverlening. In de wetenschappelijke literatuur heet dit ambidexter leiderschap. Ambidexter leiderschap betekent letterlijk: leiding geven met twee rechterhanden. Dit vraagt veel van teamleiders: ambidexter leiderschap is een balanceer-act tussen vernieuwen en de kwaliteit van de huidige dienstverlening bewaken. Desalniettemin, zien we in de praktijk dat veel teamleiders in het sociaal domein hiertoe in staat zijn.
Ambidexter leiderschap betekent dat teamleiders aan uitvoerend professionals de ruimte moeten geven om te experimenteren met verschillende werkwijzen en het moeten aanmoedigen wanneer zij met eigen ideeën en innovaties komen. Vervolgens moeten zij ervoor zorgen dat nieuwe ideeën worden gedeeld en een plaats krijgen in het dagelijks werk van de uitvoerend professionals. Zo worden innovaties geïntegreerd in de bestaande dienstverlening en wordt het leveren van maatwerk een onderdeel van de dagelijkse routine.
Ruimte om te experimenteren
Dit onderzoek laat zien dat de wens om uitvoerend professionals te laten innoveren en maatwerk te laten leveren kan zorgen voor onzekerheid. Deze onzekerheid is niet per se negatief. Sterker nog, onzekerheid biedt ruimte aan professionals om te innoveren en maatwerk te leveren. Echter, het is daarvoor wel belangrijk dat teamleiders professionals hierbij ondersteunen. Dit doen zij door professionals de ruimte te geven om te experimenteren met verschillende werkwijzen en er vervolgens voor te zorgen dat deze nieuwe ideeën worden gedeeld en een plaats krijgen in het dagelijks werk.
Een uitgebreide versie van dit artikel (in het Engels) is te lezen via: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0734371X241233759.
UBI activist zegt
Het neoliberale beleid was bedoeld om de bestaanszekerheid te doen afnemen. In zijn blog van 8 december 2023 schrijft Henk de Vos op zijn blogspot ‘Toegepaste Sociale Wetenschap”:
“Hoewel dat natuurlijk nooit met zoveel woorden gezegd is, was het de opzet van dat neoliberale beleid om de bestaansonzekerheid onder de bevolking te laten toenemen. Dat zou immers nodig zijn om mensen, die dat van nature niet willen, zich te laten inspannen. Daar zijn “prikkels” voor nodig en dan in het bijzonder financiële prikkels. En die zijn er natuurlijk meer, en ze werken beter, als er ook de reële dreiging bestaat om tot armoede te vervallen. En ze werken beter als er meer rijkdom valt te behalen, dus als de inkomensongelijkheid groter is.
En om die dreiging voldoende tot stand te brengen, moesten de sociale zekerheid en de bescherming op de arbeidsmarkt worden teruggedrongen. Mensen moest geleerd worden om minder van de overheid te verwachten. Ze moesten zelfredzamer worden. Minder het iedereen-telt-mee van de “gemeenschap georganiseerd in de staat” en meer van het ieder-voor-zich van het statuscompetitiepatroon.”
En is het niet juist dit neoliberale effect dat het sociaal domein in stand houdt?
De weg naar herstel is:
Keer terug van het neoliberalisme!
• Laat iedereen weer meetellen in een gemeenschap, georganiseerd door de staat; verlaat het statuscompetitiepatroon, het ‘ieder-voor-zich en God voor ons allen!’
• Voorkom armoede en herstel sociale zekerheid door de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen (UBI).
‘Maar dan wordt die teammanager overbodig’ hoor ik u zeggen. Nou, en …?