Hoe integer ben ik zelf? Handel ik zelf iedere dag, ieder moment in mijn werk, steeds in het algemeen belang? Wij allemaal moeten ons die vraag blijven stellen. Het beeld dat je van jezelf hebt, is vaak anders dan het beeld dat anderen van je hebben. Verderop in de organisatie sta je als leider op afstand, er wordt anders gekeken naar je handelen. Het mooie daarvan is dat mensen integriteit in hun leiders verwachten – en ze zijn vaak kritisch op wat ze zien. De uitdaging is om in dagelijks, praktisch handelen, te laten zien dat het algemeen belang leidend is.
Ik hanteer als definitie van integriteit: zichtbaar handelen in het algemeen belang. Wat is het algemeen belang? Ooit doceerde mr. Arie Kors van de directie Wetgeving van het ministerie van Justitie me de volgende natuurkundige wet: wetgeving = beleid = uitvoering. Dat is waar we steeds naar streven. Als die wetmatigheid ook nog in één lijn staat met politiek aan de ene kant en maatschappij aan de andere kant, heb je het algemeen belang te pakken. Voortdurend staan er elementen scheef in die vergelijking, het vergt ons vakmanschap om die reeks in een lijn te brengen en daar zichtbaar naar te handelen. De momenten dat dat lukt, zijn de echte successen.
Hoe kan je dat het beste doen? In onze visie op leiderschap komen we tot de conclusie dat de leider niet bestaat, gelukkig. Er zijn wel kwaliteiten die in elk MT verankerd moeten zijn. Inhoudelijke kennis, het domein doorgronden, is een randvoorwaarde. In de samenstelling van het team zoeken we een goede balans van kennis van het domein en relevante andere inzichten. We verwachten dat leiders richting bieden, inspiratie, snel kunnen schakelen in interventies, en vanuit de ABD verwachten we daarbij in ieder geval de volgende kwaliteiten bij onze leiders terug te zien:
- Integriteit, het zichtbaar en consequent handelen in dienst van het algemeen belang. Het lijkt een cliché, maar integriteit is een onderscheidend criterium in hoe succesvol overheden zijn. In de OESO-ranglijsten doen we het als Nederlandse overheid goed, ook omdat we hoog scoren qua integriteit. Nederland staat in de top tien minst corrupte landen. In de UN happiness index zie je een verband tussen landen met democratie en goed functionerende integere overheden. Integriteit, is wetenschappelijk vastgesteld, wordt bevorderd door sterke rolmodellen in de leiding. Integriteit is dus een kernkwaliteit van leiders.
- Nog een open deur op het eerste gezicht. Maar te veel ambtenaren hebben in het verleden carrière gemaakt door bovenal het perspectief van hun eigen domein te bewaken en af te bakenen. We vragen om verbinders, binnen de overheid en daar buiten. We handelen in ketens, netwerken, met andere overheden, burgers, maatschappelijke actoren. Wij zoeken leiders die dat als uitgangspunt hanteren.
- Zelfreflectie is een voorwaarde voor succes in de huidige snelheid van veranderingen, kunnen leiders alleen succesvol acteren als ze zich snel kunnen aanpassen. We zoeken leiders die leren van hun fouten. Maar ook brede reflectie is van belang, op wat we aan het doen zijn, op onze signs of the times, het delen en opzoeken van lessons learned, met als doel ons handelen zo goed mogelijk te laten zijn. Integere machtsuitoefening vraagt zelfonderzoek en reflectie.
Heel kort samengevat ervaren we de huidige tijd als snel en ingewikkeld. In de huidige complexiteit handelen vergt dat we onze morele frame ook ter discussie durven stellen. De moraal, het ideaal, het kan met je aan de haal gaan, inspiratie bieden, maar ook blindheid voor wat er werkelijk gebeurt. Wij mogen niet elitair zijn, het daadwerkelijk aangesloten zijn op de haarvaten van de samenleving, is de enige manier om niet los te zingen van de mensen die belasting betalen om ons ons werk te laten doen. Is de overheid er echt voor iedereen, of alleen voor bepaalde belangen of groepen? Publieke leiders moeten het goede voorbeeld geven als het gaat om goed bestuur en het bereiken van het maatschappelijk doel, voor zo veel mogelijk burgers.
Paradoxen
Voor een publieke leider is het daarmee cruciaal om hierop te reflecteren, op jezelf, op wat we aan het doen zijn, samen, in het algemeen belang. Daarom heeft Bureau ABD de Visie Op Leiderschap geschreven, waarin ook wordt behandeld voor welke vele paradoxen een publieke leider staat. Dat vereist ook moed, moed om hierin positie te nemen. De visie op publiek leiderschap is hier te vinden en biedt, naar ik verwacht en hoop, herkenning, inspiratie en de basis voor handelingsperspectief voor publieke leiders.
Het is niet het einde van de discussie, het is het begin van een gesprek dat we graag blijven voeren. De ABD wil blijvend het gesprek over publiek leiderschap voeren, en daar met elkaar inhoud aan geven. Belangstellenden die willen meepraten over de visie of interessante bijdragen willen leveren, kunnen contact opnemen via de mail met abd@minbzk.nl. Periodiek zullen we de staat van leiderschap weer op maken – ook die zal niet statisch zijn. Of, om met Jules Deelder te spreken: op een beweeglijk standpunt sta je het sterkst. Until we meet!
Zichtbaar handelen in het algemeen belang, dat klinkt prachtig en iedereen zal beamen dat dit een kenmerk is van publiek/politiek leiderschap. Maar m.i. is dat niet het werkelijke probleem. De vraag is wat is het algemeen belang. Wie bepaalt dat? En belangrijker nog: hoe bepaal je dat? Ik kom er niet uit. Zoveel hoofden zoveel zinnen. Het heeft iets te maken met integriteit en zelfreflectie maar dan ben je er nog niet. Het algemeen belang bestaat niet is mijn conclusie. Maar integriteit en zelfreflectie dat gepaard gaat met transparantie en verantwoording raakt wel aan de vraag naar publiek leiderschap.