Waterschappen voelen de urgentie van de klimaatverandering in de dagelijkse praktijk. Extreme regenval en grote droogte tarten de klimaatvoorspellingen en dwingen hen om extra maatregelen te nemen. Samen met provincies en gemeenten spannen ze zich in om Nederland klimaatbestendig te maken en de energietransitie en de circulaire economie een boost te geven.

Hans Oosters, voorzitter van de Unie van Waterschappen (UvW): ‘We moeten alle zeilen bijzetten om de gevolgen van klimaatverandering voor te blijven. Samen met Rijkswaterstaat werken we al jaren aan een hoogwaterbeschermings­programma om duinen, dijken en waterkering tijdig te versterken en de waterafvoer te verbeteren. Maar het weer dat de KNMI in 2005 voorspelde voor 2050, is er nu al. Op extreme hoosbuien, zoals verleden jaar in Boxmeer, waar in korte tijd 60 mm water viel, is de ruimtelijke inrichting nog niet berekend. In heel Brabant en Limburg zorgde de wateroverlast toen voor honderden miljoenen schade: kelders liepen onder, telecom en elektriciteit viel uit. Tegelijkertijd hebben we te kampen met droogte en de negatieve gevolgen daarvan voor de drinkwatervoorziening en landbouw, en wordt de temperatuurstijging in de steden merkbaar als hittestress. Als het 25˚C op het platteland is, dan kan de temperatuur in de bebouwde omgeving oplopen tot 35˚C, dat gaat ten koste van hygiëne en gezondheid. We juichen het dan ook toe dat aan het nationale Deltaprogramma een Deltaplan Ruimtelijke adaptatie is toegevoegd. Voor de uitvoering van dat Deltaplan hebben we tot 2025 230 miljoen euro per jaar extra nodig, om Nederland te wapenen tegen wateroverlast, langdurige droogte en hittestress.’

Schouders eronder
Dat de hoosbuien van de afgelopen zomer niet meer overlast hebben veroorzaakt, is mede te danken aan investeringen van gemeenten en waterschappen in waterberging. Zo opende Rotterdam met ondersteuning van het hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard in 2013 het allereerste grootschalige waterplein ter wereld, het Benthemplein. Het verdiepte stadsplein kan bij droog weer gebruikt worden voor sport of evenementen. En vangt bij hoosbuien tijdelijk het regenwater op dat van de straten en gebouwen loopt. Ondertussen zijn er door de stad verspreid meerdere pleinen en ondergrondse bergingen. ‘Maar alleen met zulke grote projecten redden we het niet, de inwoners moeten ook op hun eigen terrein maatregelen nemen,’ stelt Jurgen Bals, adviseur stedelijk waterbeheer van het hoogheemraadschap. ‘In de stad zie je steeds meer groene initiatieven, zoals geveltuintjes en groene daken. Dat groen maakt de stad aantrekkelijker en leefbaarder, maar is ook van groot belang voor berging en afwatering. Met campagnes als ‘Tegeltje eruit, plantje erin’ en subsidie voor groene daken willen we samen met de gemeente het stadsgroen extra stimuleren. Op dit moment telt Rotterdam al dik 350.000 m2 groene daken. De aardelaag geeft het regenwater vertraagd af, en zorgt bovendien dat gebouwen koeler blijven dan onder de kale zwarte bitumen versie.’

Klimaatadaptatie is dweilen met de kraan open als de klimaatdoelstellingen van Parijs niet worden gehaald. De waterschappen willen samen met het rijk, provincies en gemeenten de schouders zetten onder de energietransitie en een circulaire economie. Zo zijn de waterschappen binnen de UvW overeengekomen dat ze in 2025 hun volledige energieverbruik, vergelijkbaar met die van de inwoners van een stad als Rotterdam, zelf duurzaam opwekken. Ook onderzoeken ze mogelijkheden om energie en grondstoffen te winnen in hun eigen bedrijfsproces. Binnen de Energiecoalitie met Rijkswaterstaat en met IF Technology loopt er een veelbelovend traject om warmte en koude te onttrekken aan oppervlaktewater, stuwen en gemalen. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van het temperatuurverschil in het oppervlaktewater tussen zomer en winter. Barry Scholten van IF Technology: ‘Uit onderzoek blijkt dat het watersysteem 54 procent van de nationale koudevraag, bijvoorbeeld koeling van gebouwen, en 12 procent van de warmtevraag kan leveren. Er is dus meer dan voldoende warmte beschikbaar. Helaas kun je het potentieel alleen benutten als de afstand tot de eindgebruiker of het gemeentelijke of provinciale warmtenet niet te groot is. Daardoor speelt energie uit water nu nog een kleine rol. Maar als Nederland straks gasvrij wordt en het aantal warmtenetten toeneemt, zou de warmte van de waterschappen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de energietransitie.’ Het nieuwe, zeer duurzame stadhuis van Deventer is zo’n locatie die nu al kan profiteren van deze nieuwe energiebron. Voor verwarming en koeling onttrekt de gemeente warmte en koude uit de IJssel.

Gerecycled cellulose
Zuiveringsslib Afvalwater is rijk aan grondstoffen, zoals cellulose, alginaat of fosfaat, en bij het zuiveringsproces komt energie vrij in de vorm van restwarmte of biogas. Om de grondstoffen en energie terug te winnen bouwen waterschappen hun rioolwaterzuiveringsinstallaties stap voor stap uit tot Grondstoffen- en Energiefabrieken. Zo gaat de grote afvalwaterzuiveringsinstallatie Harnaschpolder in 2018 samen met slibverbranders op grote schaal fosfaat terugwinnen uit het as van zuiveringsslib. En waterschap Brabantse Delta en Wetterskip Fryslân zijn er samen met partners in geslaagd om zeer goede kwaliteit PHA bioplastic te produceren met behulp van bacteriën uit een riool- waterzuivering en in Friesland is een fietspad aangelegd met asfalt waarin gerecycled cellulose is verwerkt.
‘De waterschappen kunnen met alle initiatieven een flinke bijdrage leveren aan het behalen van de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs, maar daarvoor is ook op landelijk niveau steun nodig,’ stelt Oosters: ‘Willen we kunnen doorpakken, dan is er landelijk een integrale en ontkokerde aanpak nodig. Het gaat om de inhoud, niet om onder welk departement het valt. Ook de regelgeving rond energieproductie is contraproductief. Tot slot is er een financiële bijdrage nodig om de innovaties binnen de sector aan te jagen. Dit is een investering die zich snel zal terugbetalen.’

Dit artikel is geschreven door Ellen Röling